Монгол Эмийн жор

Ìàíáà äàöàí ýìèéí ¿éëäâýð

Ýìèéí õýðýãëýýíèé õÿíàëòûí ëàâëàõ

Óëààíáààòàð 2005 îí(äàõèí øèíý÷ëýâ 2008îí)

Áîëîâñðóóëñàí:

Ä.Íàöàãäîðæ/ÌÓ-í õ¿íèé ãàâúÿàò ýì÷, ïðîôåññîð, ãýâø, áèëã¿¿í íîì÷, õàìûà ëàì/

Ð.Ìîëîð/Ìàíáà Äàöàí ýìèéí ¿éëäâýðèéí òåõíîëîãè÷/

Õÿíàñàí:

Ä.Íàöàãäîðæ/ÌÓ-í õ¿íèé ãàâúÿàò ýì÷, ïðîôåññîð, ãýâø, áèëã¿¿í íîì÷, õàìáà ëàì/

Íîìûí òóõàé òîâ÷ òàíèëöóóëãà

Ìîíãîëûí óëàìæëàëò ýìíýëýã ñóðãàëòûí òºâ “Ìàíáà Äàöàí”–í ýìèéí ¿éëäâýðò ¿éëäâýðëýæ áóé ºðãºí õýðãýëýýíèé ýì áýëäìýë¿¿äèéí õýðýãëýý, õýðýãëýýíä òàâèõ õÿíàëòûí ãàðûí àâëàãà áîëãîæ ýíýõ¿¿ òîâõèìëûã ãàðãàëàà.

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Ìîíãîëûí óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû ýì÷ ìýðãýæèëòí¿¿ä ºñºí íýìýãäýæ, óëàìæëàëò ýìíýëã¿¿ä îëíîîð ¿¿ä õààëãàà íýýõ áîëñîíòîé õîëáîãäîí óëàìæëàëò ýìèéí õýðýãöýý ºññººð áàéíà. Ãýâ÷ ¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèíä ÷àíàðûí ºíäºð øààðäëàãà õàíãàñàí, õîðã¿é, àþóëã¿é, ñîíãîäîã óëàìæëàëò ýìýýð õàíãàãäàõ ÿâäàë òóéëûí ÷óõàë áèëýý. Àëèâàà ýì÷, ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãûí ýì÷èëãýýíèé ¿ð ä¿í íü ýìèéí ÷àíàðààñ øóóä õàìààðàëòàé áàéäàã. ×àíàðûí øààðäëàãà õàíãàõ ýñýõ íü ¿ë ìýäýãäýõ ò¿¿õèé ýäýýð ¿éëäâýðëýëèéí òîäîðõîé äàìæëàãàò àæèëëàãàà, æîðûí íàðèéí òîãòîîñîí îðö çýðãèéã ¿ë õàìààðàí ýì ¿éëäâýðëýæ ºâ÷òºíä òóðøèõ íü õàìãààñ àþóëòàé þì.

“Ìàíáà Äàöàí” ýìèéí ¿éëäâýð íü òóñ òºâèéí ò¿¿õèé ýä áýëòãýí íèéë¿¿ëýõ áààçóóä áîëîí Ýíýòõýã, Íåïàëü, Õÿòàä, ÎÕÓ çýðýã îðíóóäààñ ýìèéí ò¿¿õèé ýä¿¿äèéã òàòàí àâààä “Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí àëáà”-íû “Íýãäñýí ëàáîðàòîðè”-ä øèíæë¿¿ëýí ÷àíàðûí áàòàëãààæèëò àâäàã. Ò¿¿õèé ýäèéí ÷àíàð íü ò¿¿ñýí öàã õóãàöàà, óðãàñàí îðîí, õàòààæ, õàäãàëñàí àðãà àæèëëàãàà çýðãýýñ èõýýõýí õàìààðäàã òóë áèä ýíý òàë äýýð îíöãîé àíõààð÷ àæèëëàäàã. Ýìèéã ¿éëäâýðëýí ãàðãàæ áýëýí áîëñíû äàðàà ýìèéí àðàâíàé ºðãºæ àäèñòèòûí ÷àäàë øèíãýýí õýðýãëýã÷ îëîíä õ¿ðãýæ áàéíà. Óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû íîì ñóäàðò ºã¿¿ëñíýýð àìòûí ÷àäàë, øèíãýñíèé äàðààõ àìòûí ÷àäàë, ìºí ÷àíàðûí ÷àäàë, àäèñòèòûí ÷àäàë ãýæ áàéäàã áºãººä ýäãýýðýýñ õàìãèéí õ¿÷òýé íü àäèñòèòûí ÷àäàë þì.

Ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãàä ýìèéí ºíãº, ¿íýð, àìò, ÷àäàë, óóõ ¸ñ çýðãèéã õàâñàðãàí ãàðãàñíààñ ãàäíà ýìèéí õîðøèëûã ñîíãîõîä äºõºì áîëãîæ ÷àäëààð íü á¿ëýãëýí àíãèëàâ. Ìºí “Ìàíáà Äàöàí” ýìíýëãýä áàðèìòëàí áóé ÿàðàëòàé òóñëàìæèéí ýìèéí íýðèéã õàâñàðãàëàà.

Òà á¿õíèé àíàãààí òýòãýõ àðèóí ¿éëñýä áàãà áîëîâ÷ íýìýð áîëîõ áîëòóãàé.

Ìàíàã æ¿äýä íîìëîñîí ºâ÷íèé á¿ëãèéí ¸ñîîð ýìèéí ÷àäëûí àíãèëàë

- õèé ºâ÷èíä: Àãàð8, Àãàð15, Àãàð17, Àãàð35, Áàñàì ìàíìàð, Ãîíüä 6, Ãîþó7, Äîíøèí4, Ä¿äçè5, Åðìà÷èãòàí, Çàäü 5, Íîðîâ 7, Îëìîñýé 25, пäà 6, Ðåãîí÷èãòàí, Ñîæèä, Ñîðîãçèí 11, Ñ¿ãìýë 3, Øèæèä 6, Øèæèä 11.

- Øàðûí ºâ÷èíä: Àð¿ð10, Áàíçè12, Áàðàãøèí õàíä, Áàðàãøèí5, Áðýãà13, Ãàâàð9, Ãàãîë11, ÿðã¿ì7, ÿðã¿ì13, ÿðã¿ì ÷èãòàí, Äèãàã3, Äèíìàí12, Ä¿äçè10, Äýãä3, Äýãä8, Æóìç15, Çàíäàí3, Çàíäàí8, Ëèäýð7, Ëîöàäã¿íñýë, Ìàíàã÷ýíáî, Ìàðòàí11, Ñýðäîã5, Ñýðäîã18, Ñýðøè, Ñýðâî7, Òàí÷ýí25, Òèéøàë, Òè÷ý7, Øèìøèí6, Øèð¿, Þòîãòàíìàð.

- Áàäãàí ºâ÷èíä: Áàìíàä3, Äàëü16, Äàíìàíàéæîã, Æàìö4, Æèäàíãà ÷èãòàí, Æèð¿ãáà ÷èãòàí, Æîíø6, Çèäàðãà11, Çîâî25, Ì¿ãáî þëæàë, Ñîæèä, Ñ¿ãìýë3, Ñ¿ãìýë10, Ñýìáýð¿ã¿íäý.

- Õóðìàë ºâ÷èíä: Àãàð35, Áàðàãøèí9, Ãàðíàã10, Ãèâàí9, ÿðã¿ì13, Äàëü16, Äàíìà÷¿äýí, Åðìà ÷èãòàí, Æ¿ð¿ð6, Çîâî25, Ì¿ãáîþëæàë, Ì¿äèã25, Îþó25, пäà6, Ñàíìàí, Ñîæèä, Ñýðäîã18, Ñýðøè, Òàí÷ýí25, Øèð¿

- Ýñ øèíãýõ ºâ÷èíä: Áàðàãøèí õàíä, Áàðàãøèí5, Ãàðíàã10, Ãîíüä6, ÿðã¿ì7, Äàëü16, Äàíìàíàéæîã, Äàíìà÷¿äýí, Äèãàã3, Ä¿ãñýëòàí, Åðìà ÷èãòàí, Æàìö4, Æèäàíãà ÷èãòàí, Æîíëîí7, Æîíø6, Çèäàðãà11, пäà6, Ñîæèä, Ñýðäîã5, Ñýðøè, Øèæèä6, Øèð¿.

- Áýòýã ºâ÷èíä: Áàðàãøèí5, Áàðàãøèí9, Äàëü16, Ì¿ãáîþëæàë, Ñýðäîã5, Ñýðäîã18, Øèìøèí6.

- Öàéâàð õàâàí ºâ÷èíä: Àð¿ð10, Áîëìàí7, Áîéãîð10, Ãàâàð9, ÿðã¿ì7, Äàëü16, Äàíìà÷¿äýí, Æîíëîí7, Ñîðîãçèí11, Ñýðäîã18, Ñýðøè, Ñýìáýð¿ã¿íäý, ׿ñýðìàíñ¿ì, ׿ñýðãýìòàí9, Øèæèä6, Øèìøèí6, /Öàéâàð õàâàí ºâ÷íèé óóøèã, ýëýã, äýë¿¿, øàð óñ, õèéí ãýñýí 5 àíãèëàë ¸ñîîð ýìèéã òîõèðóóëàí æîëîîäóóëàõ õýðýãòýé/

- Ñóâàã õàâàí ºâ÷èíä: Àð¿ð10, Áîëìàí7, Áîéãîð10, Ãàâàð9, ÿðã¿ì7, Äàëü16, Äàíìà÷¿äýí, Æîíëîí7, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, Ñîðîãçèí11, Ñýðäîã18, Ñýðøè, Ñýìáð¿ã¿íäý, ׿ñýðìàíñ¿ì, ׿ñýðãýìòàí9, Øèæèä6, Øèìøèí6, Þíâà4 /ñóâàã õàâàí ºâ÷íèé õèé, øàð, öóñ, áàäãàí, ãýìòýë, õîð ãýñýí 6 àíãèëàë ¸ñîîð ýìèéã òîõèðóóëàí æîëîîäóóëàõ õýðýãòýé./

- Óñàí õàâàí ºâ÷èíä: Àð¿ð10, Áîëìàí7, Áîéãîð10, Ãàâàð9, ÿðã¿ì7, Äàëü16, Äàíìà÷¿äýí, Æîíëîí7, Æ¿ð¿ð6, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, ì¿÷¿4, Ñîðîãçèí11,Ñýðäîã18, Ñýðøè, Ñýìáð¿ã¿íäý, ׿ñýðìàíñ¿ì, ׿ñýðãýìòàí9, Øèæèä6, Øèìøèí6, Þíâà4.

- Èõ àðõàã áàðàãäóóëàã÷ ºâ÷èíä: Àãàð35, Áàðàãøèí õàíä, Áðàéâó3, Ãîíüä6, Äàíìàíàéæîã, Åðìà÷èãòàí, Æàìö4, Çèäàðãà11, Ñîæèä, Ñ¿ãìýë3, Ñýìáð¿ã¿íäý.

- Õàëóóí ºâ÷èíä: Íèéòëýã ñýð¿¿í æîð á¿ãäèéã ºâ÷íèé îðøñîí îðîí, ø¿òñýí íºõðººð æîëîîäëîãî áîëãîí ñîíãîõ õýðýãòýé.

- Õàëóóí ºâ÷èí ýäãýðñýí ¿åä ýìèéí ñ¿¿ëèéã òàñëàõ áóþó óóë òàëûí çàâñðûí õàëóóíä : Àãàð35, Ãîíüä6, ÿðã¿ì13, Äýãä8, Çàíäàí8, Æàìö4, пäà6, Ñîæèä, Øèæèä6, Øèð¿.

- Ýñ áîëîâñîðñîí õàëóóíä: Àãàð15, Áðàéâó3, Ëèäýð7, Ìàíà4, Íîðîâ7.

- Äýëãýðñýí õàëóóíä: Àð¿ð10, Áàíçè12, Ãàâàð9, ÿðã¿ì7, Äèíìàí, Ä¿ãñýë, Ä¿äçè10, Äýãä3, Æýðâà ÷èãòàí, Çàíäàí3, Ëîöàä ã¿íñýë, Ìàííàã÷ýíáî, Ìàðòàí11, Ðåãîí ÷èãòàí, Òèéøàë, Þòîãòàíìàð.

- Õîîñîðñîí õàëóóíä: Áðýãà13, ÿíáð¿ì7, Äàðâ¿áÿíçà, Äýãä8, Çàíäàí8, Ëèøü6, пäà6.

- Íóóãäñàí õàëóóíä: Ãàðíàã10, Ãàðøà6, Ãèâàí9, ÿðã¿ì7, Äàëü16, Äîðææàí, Æàìö4, Çèäàðãà11, Ñîæèä, Ñîðîîë4, Ñîðîîë7, Ñýðäîã5, Ñýðäîã18, Ñýðøè, Þðèë13.

- Õóó÷èðñàí õàëóóíä: Àãàð15, Àãàð35, Àð¿ð10, Áðàéâ¿3, Áðýãà13, Ãèâàí9, Ãàðíàã10, Ãàðøà6, Ãèâàí9, ÿðã¿ì7, Äàëü16, Äîðææàí, Çèäàðãà11, Ñîæèä, Ñîðîîë7, Ñýðäîã 5, Ñýðäîã18, Ñýðøè.

- Áóëèíãàðòñàí õàëóóíä: Àãàð15, Àð¿ð10, Áàðàãøèí õàíä, Áîéãîð10, Ãàðíàã10, ÿðã¿ì7, ÿðã¿ì13, Äàíìà÷¿äýí, Äîðææàí, Äýãä8, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, Æ¿ð¿ð9, Æýðâà ÷èãòàí, Çàíäàí8, Ìàíà4, Ì¿÷¿4, пäà6, Ñýìáð¿ã¿íäý, Òàí÷ýí25, Øèæèä6, Øèìøèí6, Þíâà4.

- Ãýìòñýí õàëóóíä: Áîéãîð10, Ãàâàð9, ÿðã¿ì7, ÿðã¿ì ÷èãòàí, Æ¿ð¿ð6, Çýíáý5,Ìàíà4, Ìàðáî3, Ìàðòàí11, Íîðîâ7, Ñ¿ãìýë10, Ñýðâî7, Òàã÷ýí æîìáèé äîðæ, Òàíïðîì7, ׿ñýðìàíñ¿ì, Öàëãàð7, Øèæèä6 , /Äýëãýðñýí õàëóóíû ýì÷èëãýýòýé àäèë áîëîâ÷ ãýìòñýí îðîí, ø¿òñýí íºõðèéã õàðãàëçàí øàðõíû ýì, ýì÷èëãýý õèéõ õýðýãòýé. ªâ÷èí ýì÷ëýãäýëã¿é óäñàí áîë õóó÷èðñàí õàëóóíû ýì÷èëãýýòýé àäèëõàí/

- Õÿìàðñàí õàëóóíä: Àãàð15, Áàíçè12, Áàðàãøèí5, Áàðàãøèí9, Áðýãà13, Ãàãîë11, ÿíáð¿ì7, ÿðã¿ì13, Äèíìàí12, Äýãä8, Åðìà ÷èãòàí, Æîíëîí12, Çàíäàí8, Ëèäýð7, Ëèøü6, Ëîöàäã¿íñýë, Ìàíà4, Ìàðáî3, Íîðîâ7, Ñýðò¿í7, Ñýðøè, Òàãò¿ã4, Òàí÷ýí25, Òè÷ý 7, Òóéïëàí 7, Öàëãàð 7, Øèæèä 6, Þðèë 13, Þòîãòàíìàð.

- Õàëäâàðò õàëóóíä: Àãàð15, Áàìíàä 3, Áàíçè12, Áîëìàí 7, Áðàéâ¿ 3,Ãàâàð 9, Ãèâàí 9, ÿíáð¿ì 7, ÿðã¿ì 7, Äàðâ¿áÿíçà, Äèíìàí, Äèíìàí 4, Äèíìàí 12, Ä¿ãñýë, Ä¿äçè 10, Äýãä 3, Äýãä 8, Æîíëîí 7, Æîíëîí 12, Çàìëèíáð¿ãäà, Çàíäàí 3, Çàíäàí 8, Çýíáý 5, Ëèäýð 7, Ëîöàäã¿íñýë, Ë¿ä¿ä 18, Ìàíà 4, Ìàðòàí 11, Ìýíáî æ¿ãáà, Ìýíáî 9, Íîðîâ 7,пäà 6, 8 7, Ñýðäîã 18, Ñýðò¿í 7, Ñýðøè, Ñýðâî 7, Òàãò¿ã 4, Òàí÷ýí 25, Òàíïðîì 7, Òèéøàë, Òè÷ý 7, ¯ë÷¿ 18, ×óí 5, Øèæèä 6, Øèð¿, Þðèë 13.

- Áîäîî ºâ÷èíä: Àãàð 15, Áàíçè 12, Áàâî 7, Áðàéâ¿ 3, Ãàâàð 9, Ä¿äçè 10, Äýãä 3, Çýíáý 5, Ëèäýð 7, Ìýíáî 9, Ìýíáî æ¿íáà, Íîðîâ 7, Ñýðò¿í 7, Òàã ò¿ã 4, Òàíïðîì 7, Òè÷ý 7, ¯ë÷¿ 18, Öàëãàð 7, ×óí 5, ׿ñýð ãýìòàí 9, Þòîãòàíìàð.

- Ãýäýñíèé õàòãàëãàà ºâ÷èíä: Àð¿ð 10, Áàâî 7,Áàðàãøèí õàíä, Ãàðíàã 10, Ãèâàí 9,ÿðã¿ì 7, Äàíìàíàéæîã, Ä¿ãñýë, Ä¿äçè 10, Äýãä 3, Æàìö 4, Æèäàíãà ÷èãòàí, Æóìç 15, Èíäðà4, Çàíäàí3, Çýíáý5, Ìàííàã÷ýíáî, Ìàíà4, Íîðîâ 7, Ñîæèä, Ñýðäîã 5, Ñýðò¿í 7, Ñýðøè, Òàíïðîì 7, ×óí 5, Øèæèä 6.

- Áîîì ºâ÷èíä: Àãàð 15, Áàâî 7, Áàíçè 12, Áðàéâó 3, Ãàâàð 9, Äèíìàí, Äèíìàí4, Ä¿ãñýë, Äýãä3, Çýíáý5, Ëèäýð 7, Ìýíáîæ¿ãáà, Ìýíáî 9, Òàíïðîì 7, ×óí 5.

- Õàíèàä ºâ÷èíä: Àãàð 15, Áàíçè 12, Ãàâàð 9, Ãèâàí 9, ÿíáð¿ì 7, Äàðâ¿áÿíçà, Äèíìàí, Äèíìàí 4, Äèíìàí 12, Ä¿äçè 10, Äýãä 3, Äýãä 8, Æîíëîí 12, Çàìëèí áð¿ãäà, Çàíäàí 3, Çàíäàí 8, Çîâî 25, Çýíáý 5, Ëèäýð 7, Ëèøü 6, Ëîöàäã¿íñýë, Ìàíà 4, Íîðîâ 7, Ñîðîîë 4, Ñîðîîë 7, Ñýðò¿í 7, Ñýðâî 7, Òàíïðîì 7, ×óí 5, / Õàíèàä ºâ÷íèé óóøèã, õîîëîé,õàìàð, õàëäâàðò ãýñýí 4 àíãèëàë ¸ñîîð æîëîîäëîãî ýìèéã ñîíãîõ õýðýãòýé./

- Òîëãîéí ºâ÷èéíä: Àãàð 15, Áàâî 7, Áàíçè 12, Áðàéâó 3, Ãàâàð 9, ÿðã¿ì 13, Äîíøèí 4, Äîíæ¿ã Îõàâ, Ä¿ãñýë, Ä¿äçè 10, Äýãä 3, Æýðâà÷èãòàí, Çàíäàí 3, Çýíáý 5, Ëèäýð 7, Ìàíà 4, Ìàðòàí 11, Íîðîâ 7, пäà 6, Ñ¿ãìýë 3, Ñýðò¿í 7, Òàãò¿ã 4, Òàíïðîì 7, Òè÷ý 7, Þòîãòàíìàð.

- Í¿äíèé ºâ÷èíä: Àãàð35, Áàðàãøèí õàíä, Áàðàãøèí5, Áàðàãøèí9, Áðàéâ¿3, Ãàâàð9, ÿðã¿ì7, ÿðã¿ì ÷èãòàí, Äýãä8, Æ¿ð¿ð 6, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, Æýðâà ÷èãòàí, Ìàðòàí11, Ñýðâî7, Ýëäýâ ýëýãíèé çóóðìàë, Þòîãòàíìàð.

- ×èõíèé ºâ÷èíä: Àð¿ð 10, Ãîþó 7, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, Çýíáý 5, пäà 2, Ñ¿ãìýë 3, Ñ¿ãìýë 10, ×óí 5.

- Õàìðûí ºâ÷èíä: Ä¿äçè 10, Çýíáý 5, Ëèäýð 7, Ìàíà 4, Íîðîâ 7, Ñýðò¿í 7, ßìàëà 3, Õàìðûí 纺ëºí òóóëãà.

- Àìíû ºâ÷èíä: Áàðàãøèí õàíä, Áàðàøèí5, Áðàéâ¿3, ÿðã¿ì ÷èãòàí, Æèð¿ãáà ÷èãòàí, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, Çýíáý5, Íàãð¿ë.

- Áàìáàé ºâ÷èíä: Áàâî 7, Áàíçè 12, Äèíìàí, Äèíìàí 4, Äèíìàí 12, Çàìëèí áð¿ãäà, Ëèøü 6, Ìýíáî æ¿ãáà, Ìýíáî 9, пäà 6, Ñýðò¿í 7, ¯ë÷¿ 18, ×óí 5,

- Ç¿ðõíèé ºâ÷èíä: Àãàð 17, Àãàð 35, Áðàéâ¿ 3, Ãàâàð9, Ãîíüä 6, Çàäü5, Çàíäàí3, Çàíäàí8, Ëèøü 6, Ìàðòàí11, Ì¿äèã 25, Íîðîâ 7, Ðåãîí ÷èãòàí, пäà 6, Ñîðîãçèí11, Ñ¿ãìýë3, Ñýðò¿í7, Ñýðâî7, Òàãò¿ã4, Øèæèä6, Þðèë13, Þòîãòàíìàð.

- Óóøèãíû ºâ÷èíä: Àãàð 8, Àãàð 15, Áàãçè 12, Áàðàãøèí 9, Ãàâàð 9, Ãèâàí 9, ÿíáð¿ì 7, Äàíìàíàéæîã, Äàíìà÷¿äýí, Äàðâ¿áÿíçà, Ä¿äçè10, Çàìëèí áð¿ãäà, Çàíäàí8, Çîâî25, Ëîöàä ã¿íñýë, Ìýíáî9, Íîðîâ7, пäà 6, Ñîðîîë 4, Ñîðîîë 7,

- Ýëýãíèé ºâ÷èíä: Áàìíàä 3, Áàâî 7, Áàðàãøèí õàíä, Áàðàãøèí 5, Áàðàãøèí 9, Áðàéâ¿ 3, Ãàâàð 9, Ãàðíàã 10, ÿðã¿ì7, ÿðã¿ì 13, ÿðã¿ì÷èãòàí, Äàëü 16, Äàíìàíàéæîã, Äàíìà÷¿äýí, Ä¿ãñýë, Äýãä 3, Äýãä 8, Æ¿ð¿ð 6, Ìàííàã÷ýíáî, Ìàðòàí 11, Ì¿ãáîþëæàë, Ì¿äèã 25, Ìýíáî 9, Îþó 25, Ñîæèä, Ñ¿ãìýë10, Ñýðäîã 5, Ñýðäîã18, Ñýðò¿í 7, Ñýðøè, Ñýðâî 7, Ñýìáð¿ ã¿íäýý, Òàãò¿ã 4, Òàí÷ýí 25, Òàíïðîì 7, Òèéøàë, Òè÷ý 7, ¯ë÷¿ 18, Öºñíèé òóóëãà, ×óí 5, Øèæèä 6, Þðèë 13.

- Äýë¿¿íèé ºâ÷èíä: Àð¿ð 10, Áàðàãøèí õàíä, Áàðàãøèí 9, Áðýãà 13, Ãàãîëà 11, Ãèâàí 9, Ãàðíàã 10, ÿðã¿ì 13, Äàíìà÷¿äýí, Çàíäàí 8, пäà 6, Òè÷ý 7, Øèæèä 6, Øèæèä 11, Øèð¿, Þðèë 13, Þòîãòàíìàð.

- Áººðíèé ºâ÷èíä: Àð¿ð 10, Áàðàãøèí 9, Áîéãîð 10, Áîëìàí 7, Áðýãà 13, Ãîþó 7, Äàíìà÷¿äýí, Äîðææàí, Æ¿ð¿ð6, Ìàðáî3, Ì¿÷¿ 4, Ìýíáî 9, пäà 6, Ñàíìàí, Ñîæèä, Ñ¿ãìýë 3, Ñ¿ãìýë 10, Ñýðäîã 18, Øèìøèí 6,

- Õîäîîäíû ºâ÷èíä: Áàðàãøèí õàíä, Áàðàãøèí 5, Áàðàãøèí 9, Ãàâàð 9, Ãàðíàã 10, ÿðã¿ì ÷èãòàí, Äàëü 16, Äàíìàíàéæîã, Ä¿ãñýë òàí, Æàìö 4, Æèäàíãà ÷èãòàí, Æîíø 6, Æóìç15, Çèäàðã 11, Ì¿ãáîþëæàë, пäà 6, Ñîæèä, Ñ¿ãìýë 3, Ñýðäîã 5, Ñýðäîã 18, Ñýìáýð¿¿ ã¿íäý.

- Ãýäýñíèé ºâ÷èíä: Àð¿ð 10, Áàâî7, Áàðàãøèí õàíä, Áðàéâ¿ 3, Ãàðøà 6, Äàëü 16, Äàíìà÷¿äýí, Äèãàã 3, Äýãä 3, Åðìà ÷èãòàí, Æèäàíãà ÷èãòàí,æóìç 15, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, Æ¿ð¿ð 6, пäà 6, Ñýðäîã 18, Ñýðøè,Òèéøàë, ×óí 5, Øèæèä 6, Øèæèä 11, Øèð¿.

- Îëãîéí ºâ÷èíä: Àð¿ð10, Áàìíàä3, Áîëìàí7, Ãàãîë11, Ãàðíàã10, Ãîíüä6, Äàíìàíàéæîã, Äàíìà÷¿äýí, Äèãàã3, Æàìö 4, Æóìç15, пäà 6, Ñýðäîã 18, Ñýðøè,Øèæèä 6, Øèæèä 11, Øèð¿.

- Ýð áýëãèéí ºâ÷èíä: Àð¿ð 10, Áàñàì ìàíìàð, Áîéãîð 10, Áîé÷óí, Ãîþó 7, Ãîíüä 6, Ñîæèä, Ñî÷óí, ×óí 5.

- Ýì áýëãèéí ºâ÷èíä: Àð¿ð 10, Áðýãà 13, Áîéãîð 10, Áîé÷óí, Ãîþó 7, Æóìç5, Æóìç15, Ñîæèä, Ñî÷óí, Ñ¿ãìýë3, Ñ¿ãìýë 10, Òàãäàí îíáî, Òàãøèãäîðæ ïàëàì, Øèìøèí 6.

- Äóó õààãäàõ ºâ÷èíä:Àãàð 15, Áàãçè 12, Äèíìàí, Äèíìàí 4, Çàìëèíáð¿ãäà, Öàëãàð 7,

- Äóð áóëãèõ ºâ÷èíä: Áàâî 7, Áðéâ¿ 3, Áàðàãøèí õàíä, Áàðàãøèí 5, ÿðã¿ì 7, Äàíìàíàéæîã, Åðìà÷èãòàí, Æèäàíãà ÷èãòàí, Ñýðäîã 5, Öºñíèé òóóëãà, Ñýìáýð¿¿ ã¿íäý.

- Óíäààñàõºâ÷èíä: Äèíìàí, Äèíìàí 4, Äèíìàí12, Æ¿ð¿ð 6, Ñîæèä, Ñýìáýð¿¿ ã¿íäý.

- Çîãüñîõ ºâ÷èíä: Àãàð 8, Àãàð 15,Ëèøü 6, пäà 6, Ñýðäîã 5, Ñýðäîã 18, Ñýðøè,

- Àìüñãàë àìàðã¿éòýõ ºâ÷èíä: Àãàð 8, Àãàð 15, Áàíçè 12, Ãèâàí 9, ÿðã¿ì 13, Äèíìàí, Äèíìàí 4, Äèíìàí 12, Ä¿äçè10, Çàìëèíáð¿ãäà, Çàíäàí 3, Çàíäàí 8, Çîâî 25, Ëèøü 6, Ëîöàäã¿íñýë, Íîðîâ 7, Ðåãîí÷èãòàí,Þðèë 13,

- Öàíõ ºâ÷èíä: Ãàðíàã 10, Ãèâàí 9, Ãîíüä 6, Äàíìàíàéæîã, Æàìö 4, Æèäàíãà ÷èãòàí, Çèäàðãà 11, Ìàííàã÷ýíáî,ì¿ãáîþëæàë, Ñîæèä, Ñ¿ãìýë 3, Ñýðäîã 5, Ñýðäîã 18, Ñýðò¿í 7, Ñýðøè, Ñýìáýð¿¿ ã¿íäý, Òè÷ý 7, Øèæèä 6,

- Õîðõîéí ºâ÷èíä: Àð¿ð 10, Áîëìàí7,Æèäàíãàà ÷èãòàí, Æýðâà ÷èãòàí, Çýíáý 5, Ë¿ä¿ä 18, Ñðèíìàí 5, Òàíïðîì7

- Áººëæèõ ºâ÷èíä:Àãàð 15, Ãàðíàã 10, Ãèâàí 9, Äèãàã 3, Äîíøèí 4, Æàìö 4, Æîíø 6, Çàíäàí 3, Ëèøü 6, Ìàííàã ÷ýíáî, пäà 6, Ñîðîîë 4, Ñ¿ãìýë 3, Ñýðäîã 5, Ñýðäîã 18,

- Ñóóëãàõ ºâ÷èíä: Äàíìàíàéæîã, Äàíìà÷¿äýí, Æàìö 4, Æèäàíãàà ÷èãòàí, Ñîæèä, Ñýðäîã 18, Ñýðâî 7, Ñýìáýð¿¿ã¿íäýý, Òè÷ý 7,

- ªòãºí õàòàõ ºâ÷èíä: Áðàéâ¿ 3, Áðýãà 13, Ãàðíàã 10, Äèãàã 3, Äýãä 3, Äýãä 8, Ìàííàã ÷ýíáî, Øèìøèí 6,

- Øýýñ õààãäàõºâ÷èíä: Äàëü 16, Äîðææàí, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, Æ¿ð¿ð 6, Æýðâà ÷èãòàí, Ì¿÷¿ 4, Øèìøèí 6, Þíâà 4,

- Øèæèí ºâ÷èíä: Áðýãà 13, Äàëü 16, Äîðææàí, Çèäàðãà 11, Îëìîñýé 25, Ñîæèä, Ñî÷óí, Ñ¿ãìýë 10, Ñýðäîã 18, Øèæèä 6

- Õàëóóí ñóóëãà ºâ÷èíä: ÿðã¿ì 7, ÿðã¿ì 13, Äýãä 3, Äýãä 8, Æíðâà ÷èãòàí, Ìàíà 4, Ìàðòàí 11, Ì¿ãâîþëæàë, Òàã÷ýíæîìáèé äîðæ, Ñýðäîã 5, Ñýðäîã 18, Ñýðâî 7,

- Õýðýõ ºâ÷èíä: Áîé÷óí, Ä¿ãñýë,Æèäàíãàà ÷èãòàí, Æîíëîí 7, Òàíïðîì 7, ×óí 5,

- Òóëàé ºâ÷èíä: Áîéãîð 10, Áîé÷óí, Äàëü 16, Äàíìàíàéæîã, Äàíìà÷¿äýí, Æîíëîí 12, Ñ¿ãìýë 10, Ñýìáýð¿¿ã¿íäýý, ׿ñýðìàíñ¿ì, ׿ñýðãýìòàí 9,

- Øàð óñíû ºâ÷èíä: Àãàð 15, Áîéãîð 10, Áîé÷óí, Äàëü 16, Äàíìàíàéæîã, Äàíìà÷¿äýí, Æîíëîí 12, Æóìç 15, Ë¿ä¿ä 18, Ì¿÷¿ 4, Ñýðâî 7, ×óí 5, ׿ñýðìàíñ¿ì, ׿ñýðãýìòàí.

- Öàãààí ñóäëûí ºâ÷èíä: Àãàð 35, Áðàéâó 3, Äîíøèí 4, Äîðææàí, Æîíëîí 7, Ì¿äèã 25, Îþó 25, Ñðîãçèí 11, Ñ¿ãìýë 3.

- Àðüñíû ºâ÷èíä: Ãàðíàã 10, Äàëü 16, Æîíëîí 12, Ë¿ä¿ä 18, Ìýíáî æ¿ãáà, Ìýíáî 9, Ñîæèä, Òèéøàë, Òè÷ý 7, ¯ë÷¿ 18, ×óí 5, ׿ñýðãýìòàí 9, Þíâà 5.

- Õàâäðûí ºâ÷èíä: Äàíìàíàéæîã, Äîðææàí, Æîíëîí 12, Æîíø 6, Ì¿ãáîþëæàë, Ñýðäîã 18, Ñýìáýð¿¿ã¿íäý, Òàã÷ýíæîìáèéäîðæ, Òàí÷ýí 25, òàíïðîì 7, Òèéøàë, Òè÷ý 7, Öàëãàð 7, ×óí 5, Øèæèä 11, /õàâäðûí ºâ÷íèé àíãèëàë ¸ñîîð îðøñîí îðîí ø¿òñýí íºõðèéã õàðãàëçàí ýìèéí æîëîîäëîãûã ñîíãîõ õýðýãòýé. /

- Øàíáàðàì ºâ÷èíä: Ãàðøà 6, Çèäàðãà 11.

- Ãàë ãàìñ ºâ÷èéíä: Áàâî 7, Áàíçè 12, Ãàâàð 9, ÿðã¿ì 7, ÿðã¿ì ÷èãòàí, Äýãä 3, Çàíäàí 8

- Ñ¿ðüÿà ºâ÷èíä: Áðàéâ¿ 3, Áîéãîð 10, Ä¿äçè 5, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, Ëèäýð 7, Ìàíà 4, Íîðîâ 7, Öàëãàð 7 /Ñ¿ðüÿà ºâ÷íèé óóøèã, ýëýã, Ẻð, õîäîîä, îëãîéí àíãèëàë ¸ñîîð æîëîîäëîãî ýìèéã ñîíãîõ õýðýãòýé áºãººä ñ¿ðüÿ ºâ÷íèéã áîëîâñðóóëñíû ñ¿¿ëýýð õàíóóð õèéäýã òóë ñ¿¿ëèéã òàñëàõ ýì íü óóë òàëûí çàâñðûí õàëóóíû ýì, ýì÷èëãýýòýé àäèë áàéíà/

- Áóë÷èðõàéí ºâ÷èíä: Áàâî 7, Ä¿äçè 5, Ìýíáî æ¿ãáà, Ìýíáî 9, ¯ë÷¿ 18, Öàëãàð 7

- Èì óíæèõ ºâ÷èíä: Ãàðøà 6, Çèäàðãà 11,Ñ¿ãìýë 3, /Èì óíæèõ ºâ÷èíä äîðîîñ õ¿æ ýì áóþó ëàà, 纺ëºí øèìò áóþó ýìòýé áóðãóé õèéæ ýì÷èëäýã òóë ýäãýýð ýì áîëîí áóñàä õèéã äàðàõ ýìýýñ ºâ÷íèé ÿâö, ºâ÷òíèé áèåèéí áàéäàëòàé çîõèöóóëàí ýìèéã ñîíãîõ õýðýãòýé/

- Õºëèéí áàì ºâ÷èíä: Áàìíàä 3, Ñýðò¿í 7, Òàíïðîì 7

- Áýëãýñèéí çàâñðûí íýâ÷ðýõ ºâ÷èíä: Áðàéâ¿ 3, Áîéãîð 10, Çèäàðãà 11, Æèäàíãà ÷èãòàí, Èíäðà 4, Ñàíìàí, Ñîæèä

- Íÿðàéí ºâ÷èíä: / ªâ÷íèé îðøñîí îðîí, ø¿òñýí íºõðèéã õàðãàëçàí á¿ëýýí,ñýð¿¿í õîðã¿é æîðóóäààñ ñîíãîí õºõºº õºõºæ áóé ¿åä ýõýä íü, áîð õîîëîíä îðñîí ¿åä ýõ, õ¿¿õýä õî¸óëàíä íü, õºõíººñºº ãàðñàí ¿åä õ¿¿õäýä íü ýìèéã óóëãàõ õýðýãòýé. Õîðòîé æîðóóäàä ýìèéí òàéëáàð äîòîð õîðòîé õýìýýí öîõîí òýìäýãëýñýí áºãººä ýì÷èéí çààâðààð õýðýãëýíý./

- Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ºâ÷èíä: Àð¿ð 10, Áðýãà 13, Ãàðøà 6, Ãîþó 7, Äàðâ¿ 17, Äèãàã 3, Æóìç 5, Æóìç 15, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, Çèäàðãà 11, Í¿ìàäàíæ¿ã, Îëìîñý 25, Îþó 25, Ñàíìàí, Ñîæèä, Ñ¿ãìýë 3, Ñ¿íìýë 10, Ñýðâî 7, Òàãäàí îíáî, Òàã÷ýíæîìáèéäîðæ, Òàãøèã äîðæïàëàì, Øèæèä 6, Øèæèä 11, Øèìøèí 6, Øèð¿, Þíâà 4

- Àäûí ºâ÷èíä: Ãàâàð 9, Ãîíüä 6, Çàäü 5, Ë¿ä¿ä 18, Ìàðòàí 11, Ìýíáîæ¿ãáà, Ìýíáî 9, Í¿ìàäàíæ¿ã,Ñàíìàí, Ñðîãçèí 11, Ñ¿ãìýë 3, Ñýðäîã 5, Ñýðò¿í 7, Òàíïðîì 7, Òè÷ý 7, ¯ë÷¿ 18, Öàëãàð 7, ×óí 5, /×óí õàâñàðñàí ýìí¿¿ä Æèøýëáýë: Àð÷óí, Áîé÷óí ãýõ ìýò./ Þíâà 5

- Ãàðàã ñàà àäûí ºâ÷èíä: Àãàð 35, Áðàéâ¿ 3, Ãàâàð 9, Äîíøèí 4, Çàíäàí 8,Ìàðòàí 11, Ì¿äèã 25, Íîðîâ7, Ðåãîíáà, Ñðîãçèí 11, Ñýðò¿í 7, ×óí 5, Þòîãòàíìàð

- Ëóñûí àäûí ºâ÷èíä: Ë¿ä¿ä 18, Ìýíáî æ¿ãáà, Ìýíáî 9,Í¿ìàäàíæ¿ã Òàíïðîì 7, ¯ë÷¿ 18, ×óí 5

- Øàðõ,ãýìòëèéí ºâ÷èíä: Àãàð 8, Áîéãîð 10, Áðàéâ¿ 3, Ãàâàð 9, ÿðã¿ì ÷èãòàí, Äàãøûí õàíä, Äýãä 3, Äýãä 8, Æýðâà÷èãòàí, Çàíäàí 3, Çàíäàí 8, Ìàðâî 3, Ìàðòàã 11, Ì¿äèã 8, Ì¿äèã 25, Íàãð¿ë, Í¿ìàäàíæ¿ã, Ñýðò¿í 7, Òàãò¿ã 4, ÷óí 5

- Õîð, õîðäëîãûí ºâ÷èíä: Àð¿ð 10, Áàðàãøèí õàíä, Áðàéâ¿ 3, Ãàðíàã 10, Äèãàã 3, Ä¿ãñýëòàí, Åðìà÷èãòàí, Æàìö 4, Æîíëîí 7, Æóìç 15, Æ¿ð¿ð ÷èãòàí, Æ¿ð¿ð 6, Æýðâà ÷èãòàí, Çýíáý 5, Ìàíà 4, Íîðîâ 7, Ñýðäîã 5, Ñýðäîã 18, Ñýðøè, Øèæèä 6, Øèìøèí 6, Øèð¿

- Õºãøèäèéã òàìèðæóóëàõàä: Àãàð 35, Ãîþó 7, Äàíìàíàéæîã, Æàìö 4, Ñîæèä, Ñ¿ãìýë 3, /Ýäãýýðýýñ ãàäíà çàõèàëãûí ýìí¿¿ä áèé./

- Õ¿÷æ¿¿ëýõýä: Ãàðøà 6,Ãîþó 7, Äàíìàíàéæîã, Äîðææàí, Åðìà÷èãòàí, Ñàíìàí, ñîæèä, Ñ¿ãìýë 3, /Ýäãýýðýýñ ãàäíà çàõèàëãûí ýìí¿¿ä áèé./

- Õ¿¿õýä õ¿ñýõýä: ¿äîä, ¿òîâ /Ýäãýýðýýñ ãàäíà çàõèàëãûí ýìí¿¿ä áèé./

Íîìûã õýðýãëýõýä àõààðàõ ç¿éë:

Ýìèéí íýð, ýìýíä îðñîí ò¿¿õèé ýä çýðýã íü Ìàíáà äàöàí ýìèéí ¿éëäâýðèéí òåõíîëîãèä òóñãàãäñàí, òóñ ýìèéí ¿éëäâýðèéí áàðèìòàëæ áóé ººðèéí ñòàíäàðòûí äàãóó áàéãàà áîëíî. Èæèë íýðýýí áóàä ýìèéí ¿éëäâýð¿¿ä, ýõ çîõèîëóóäòàé äàâõàðäàæ áîëîõ ÷ çàðèì ýì æèøýýëáýë Ìàíáà Äàöàí ýìèéí ¿éëäâýðèéí Þíâà 5 ãýäýã àðüñíû ò¿ðõëýã áàéõàä ººð íàéðëàãàòàé Þíâà 5 ãýäýã øèæèí ºâ÷íèé ýì çîõèîëóóäàä áèé. ̺í ýìèéí ºíãº, ¿íýð, àìòûã ò¿¿íä àãóóëàãäàõ ò¿¿õèé ýä¿¿ä, òýäãýðèéí õóâü õýìæýýã õàðãàëçàí áîëîâñðóóëñàí ñòàíäàðòûíõàà äàãóó òîãòîîñîí áàéäàã. Ýìèéí õýðýãëýýíèé òóõàéä ¿¿ðýýð, ºã뺺, ºäºð ãýõ ìýò õîíîãûí ìº÷ëºãººñ ãàäíà õîîë óíäàíä õàðãàëçàí ºëºí, èäýýíèé ºìíº, èäýýíèé äóíä, èäýýòýé õîëüæ èäýõ ãýõ ìýò ýì óóõ 10 ¸ñûã áàðèìòëàí, õîäîîäíû ãàëûí èë÷, ýìèéí õºëãèéã òîîöîí åðºíõèé õýëáýðýýð áè÷ñýí áîëíî. ̺í çàðèì ýìèéã áóöàëãàæ óóõ, áóöàëãàëã¿é äîòîð íü íýã õîíóóëàí äýâòýýæ óóõ ãýñýí áàéãàà áºãººä ñýð¿¿í, á¿ëýýí òàí ýìèéí óòãûã ãàðãàñàí ñàíàà áîëíî.

Ýìèéí òàíèëöóóëãà

1. Àãàð 8 /ýì/ (Àãàð,çàäü,íèíøîø,æóãàí,áîéãàð,ð¿äà,àð¿ð,íàãàãýñýð)

Õîéäûí ¿íäýñò ãàðñàí ¸ñîîð õèéãääýã áºãººä áóñàä ýìèéí ¿éëäâýð¿¿äýä Ø¿í Àãàð 8 ãýíý. Áîð ñààðàë ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, èñãýëýí ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Ç¿ðõýíä ìýñ òóññàí, ãýìòñýí õàëóóí, õÿìàðñàí õàëóóí, ãàëçóóðñàí, öýýæèí áèå õàòãóóëñàíä òóñòàé. ªã뺺 ¿äøèéí àëü íýãýíä áóöàëñàí óñààð, øèìò 3 ÿñíû øºëººð, äºðâºí ãàðãàëòûí øºëººð äàðóóëæ, õîîëíû õîéíî 1-2 øèðõýãýýð óóâàë çîõèìæòîé.

2. Àãàð 15 /ýì/ (Àãàð,çàäü,íèíøîø,æóãàí,áîéãàð,ð¿äà,óëààí çàíäàí,íàãàãýñàð,3-¿ð,ìàíà,ãàíäèãàð,ëèäýð, ãàæàà)

Áîð ñààðàë ºíãºòýé, ýõ¿¿í àìòòàé, ÿëãàí àìèðëóóëàõ á¿ëýýí æîð. Õèé öóñ õàðøèõ, àð ºâðººð õàòãóóëàõ, õàíèàõ çýðãèéã äàðíà. ¿¿ð ¿äøèéí àëü íýãýí öàãò, õàíèàëãûí ¿åä íü áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ 1-3 øèðõýãýýð óóõ.

3. Àãàð 17 /ýì/ (Õàð àãàð, çàäü, íèíøîø, ð¿äà, 3-¿ð, ëèäýð, õàëìà øîø, äýë¿¿í øîø, àæàã ñýðæîì, àæàã öýðîí, ëèø, ëàëàï¿ä, ã¿ã¿ë, ìàë÷èí, òóóëàéí ç¿ðõ)

Áîð ñààðàë ºíãºòýé, ãàøóóí àìòòàé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, á¿ëýýí æîð. Õèé öóñ õàðøèñíààñ ç¿ðõ äýëñýõ, òîëãîé ýðãýõ, ìóó öóñ Ẻðºíä áóóæ ñàðíèæ òàðõàõ, Ẻðíèé ºâ÷èí äîîø ñàðíèæ àòèéæ õºøèõ, àìü áàðèã÷ õèéí ºâ÷èí äýýø ã¿éõ çýðýãò ñàéí. ¯¿ð ¿äøèéí öàãèéí àëü íýãýíä àðõè, øèìò ÿñíû òóíãàëàã øºë çýðãèéí àëü íýãýýð äàðóóëæ 1-2 øèðõýãýýð óóõ.

4. Àãàð 35 /ýì/ (Õàð àãàð, öàãààí àãàð, óëààí àãàð, ð¿äà, ñîðîîë, æóãàí, ã¿ðã¿ì, çàäü, ëèø, ñ¿ãìýë, ãàãîë, þìä¿æèí, äýãä, íîðîâ-7, íèíøîø, õîíëèí, ÿïîí çîîñîí öýöýã, àæàã öýðîí, ìàí÷èí, çààð, èõ ìàõ, ã¿ã¿ë, áîéãàð, íàãàãýñýð, óëààí çàíäàí, öàãààí çàíäàí, õ¿íöýë, ñýìáð¿¿, ñýðæ ìÿäàã)

àðãàë ºíãºòýé, ýõ¿¿í ¿íýðòýé, ãàøóóí àìòòàé, òýãø ÷àäàëòàé º÷¿¿õýí á¿ëýýí æîð. Íÿí, õàëóóí õèé ãóðàâ õàðøèæ õÿìàðñàí, óóë òàëûí çàâñðûí õàëóóí, õèé öóñ äýýð õàðøèëäñàí, ç¿ðõíèé õèé õàëóóí çýðýãò ÿëãàâàðòàé ñàéøààãäñàí. Ýìèéí ãàæ íºëºº ¿ã¿é òóë ýð¿¿ë õ¿í ÷ óóõàä ç¿ðõíèé ýëäýâ ºâ÷ëºëººñ ñýðãèéëýõ ñàéí òàëòàé. ªã뺺, îðîé, ¿¿ð, ¿äøèéí àëü íýãýí öàãò àðõè, øºë, øàð òîñ, áóöàëñàí óñíû àëü íýãýýð äàðóóëàí 1-3 øèðõýãýýð óóíà.

5. Àð¿ð 10 /ýì/ (Àð¿ð, ñ¿ãìýë, áðàãøèí, ã¿ðã¿ì, ø¿ãöýð, øóíõàí, æàæèã, çîä, õàëìà øîø, äýãä)

Øàð íîãîîí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí àìòòàé, º÷¿¿õýí ñýð¿¿í áºãººä òóóëãàõ ¿éëäýë á¿õèé æîð. Áººðíèé ãýìòñýí õàëóóí, øýýñ, ÷àâäàãøèõ, óóö íóðóóãààð ºâäºõ çýðãèéã àíàãààíà. ºã뺺 õîîëíû õîéíî 1-2 øèðõýãýýð áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð , ñýíäýí ÷èãòàíãààð äàðóóëæ óóõ. Íÿí àä õàâñàðñàí, àìèðëàõàä áýðõòýé ¿åä ×óí 5 íýìáýë Àð÷óí áîëíî.

6. Áàìíàä 3 /òàí/ (Ãàõàéí öóñ, ñýìáð¿¿, áðèÿíã¿)

Íîãîîí ºíãºòýé, ¿íýð ñóë, èñãýëýí ãàøóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õîðûí ºâ÷èí áà õºëèéí áàì ºâ÷èí, ÷èéãíèé ºâ÷íèéã àðèëãàíà. ºã뺺 õîîëíû õîéíî, 1-2 øèðõýãýýð áóöàëãàæ á¿ëýýí óóõ.

7. Áàíçè 12 /ýì/ (Áàíçäî,äàãø,áîíãàð,çýìáý,áàðáàäà,öàãààí çàíäàí,æóãàí,ã¿ðã¿ì,ã¿ã¿ë,çààð, áðàãøèí, ãèâàí)

Áîð øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé ãàøóóí àìòòàé. Ñýð¿¿í áºãººä áàãà çýðýã õîðòîé ÷àíàðòàé. Íÿí õèæèã, õàíèàä, õ¿÷ èõòýé øàðûí õàëóóí, ñàõóó, áîîì, äóó õààãäàõ, õîîëîéä áóóñàí õèéí õàëóóí, í¿ä øàðëàõ çýðýãò òóñòàé. ªäºð õîîë øèíãýñíèé ñ¿¿ëä 1-2 øèðõýãèéã áóöàëñàí á¿ëýýí óñàíä á¿ðæ õîîëîéãîî áàãà çýðýã çàéëæ óóõ.

8. Áàðàãøèíãûí õàíä (Áðàãøèí)

Öýâýðø¿¿ëñýí áàðàãøèí íü ºòãºí ãèëãýð õàð ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, àìòëàã àìòòàé. Õàëóóí ºâ÷èí á¿õíèéã àðèëãàõ ÷àäàëòàé. Õîäîîä, ýëýã, Ẻðíèé õàëóóí ÷àíàðòàé ºâ÷íèé ¿åä ºäºð õîîëíû ºìíº, ºìíº õîéíî õîþóëàíä áóöàëãàæ óóõ, äýâòýýñýí ø¿¿ñèéã óóõ.

9. Áàðàãøèí 5 òàí (Áарагшин, балига, ã¿ðã¿ì, þìä¿¿æèí, äîìòè)

Íîãîîí øàðãàë ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, áàãà çýðýã àìòëàã àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Ýëãýýð ºâäºæ ýâýðøýýõ, ýëýã òîìðîõ, öýýæýýð õàòãóóëàõ, í¿ä óëàéõ, áèå ìàõáîä õ¿íäðýõ òýðã¿¿ò ýëýãíèé õàëóóí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªäºð äóíä, øºíº äóíäûí àëü íýãýíä 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

10. áàðàãøèí 9 /ýì/ (Áàðàãøèí, ã¿ðã¿ì, äîìòè, ñ¿ãìýë, õ¿äðèéí çààð, áðèÿíãó, áîíãîð, àð¿ð, ìýõýýð)

Áîð íîãîîí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, áàãà çýðýã ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Õîäîîäíû öóñ øàðûí ºâ÷èí, õîäîîä òýëýãäýõ, õîäîîä ãýäñýíä õèæãèéí õàëóóí áóóãààä Ẻëæèæ, ñóóëãàõûã àíàãààíà. ºäºð äóíä 1-2 òóíã áóöàëãàæ õºðãºñºí óñààð äàðóóëæ óóõ.

11. Áîéãîð 10 /ýì/ (Áîéãàð, òàëãàäîðæ, ñîìàðàíç, ëèäýð, ð¿äà, þìîä¿æèí, 3-¿ð, áðàãøèí)

Áîð ñààðàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí àìòòàé, ÿëãàí õàòààõ òýãø æîð. Õýðýõ, òóëàé, õàëóóí øàð óñíû ºâ÷èí, øàðõèðàõ, ¿å ìº÷ ºâäºõèéã àíàãààíà. ßëãàðóóëàí õàòààõ ýì ó÷èð ºäºð, ºã뺺íèé àëü íýãýíä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ. Íÿí àä õàâñàðñàí àìèðëàõàä áýðõòýé ¿åä ×óí 5 íýìáýë Áîé÷óí 15 áîëíî. Øàð óñ òàòðàõã¿éä Áîé÷óí 15-ã Ñýíäýí ÷èãòàíãààð äàðóóëæ óóæ áîëíî.

12. Áîëìàí 7 /ýì/ (ã¿ðã¿ì, ñýðæìÿäàã, áîíãàð, þìîä¿æèí, æ¿ð¿ð, áðèÿíã¿, õºõ óäâàë)

Áîð ñààðàë ºíãºòýé, áàãà çýðýã àíõèëàì, ¿íýðòýé, ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Õºë ãàðûí õýðýõ, òóëàé Ẻðíèé õýðýõ, ¿å ìº÷íèé ºâ÷íèéã àíàãààíà. ̺í õàëóóí óñàí õàâàíã õ¿éòýíä óðâóóëàõ ÷àäàëòàé. ªäºð, õîîëíû õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãàæ õºðãºñºí óñààð äóðóóëæ óóõ. Øýýëãýõ ¿éëäëèéã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð Ñýìà 3-í òàíãààð äàðóóëæ óóëãàæ áîëíî.

13. Áðàéâó 3 /òàí/ (Àð¿ð, áàð¿ð, æ¿ð¿ð)

Øàðãàë ºíãºòýé, ñóë ¿íýðòýé, ýõ¿¿í áàãà çýðýã ãàøóóí àìòòàé, ÿëãàõ ñýð¿¿í æîð. Õèæèã áîëîí õÿìàðñàí õàëóóíûã øèíý õóó÷èí ÿëãààã¿é àíàãààí áîëîâñðóóëíà. ªã뺺, ºäºð äóíä, øºíº äóíäûí àëü íýãýí öàãò 1-3 òóíã áóöàëãàæ á¿ëýýí õàëóóíààð íü óóõ.

14. Áðýãà 13 /ýì/ (Áðèãà, ñ¿ãìýë,äîîä 3-¿ð, ø¿ãöýð, øóíõàí, æàæèã, çîä, õàëìà øîø, àð¿ð, þìä¿æèí, ñýðæìÿäàã)

Áîð õ¿ðýí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ýõ¿¿í àìòòàé, ÿëãàí àìèðëóóëàõ º÷¿¿õýí ñýð¿¿í æîð. Äàâñàãíû ºâ÷íèé ÿçãóóð, Ẻð ãýìòñýí, äîðãèñîí, õàëóóí õ¿éòýí õèé õóðàëäñàí, õàâäñàí õàâäðûã äàðíà. Øýýñ ÷àâäàãøèõ, øèæèí, òºìñ õàâäñàíä òóñòàé. ªã뺺, ºäðèéí àëü íýãýíä õîîëíû ºìíº 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

15. ¿äîä /ýì/ (Ñýìà, áàáð¿, áèáëèí)

Øàðãàë íîãîîí ºíãºòýé, õàëóóí àìòëàã àìòòàé, ºâºðìºö àíõèëóóí ¿íýðòýé, á¿ëýýí æîð. Õ¿¿õýä îëîõûã õ¿ññýíä òóñòàé. Ýì÷èéí çààëòààð õýðýãëýíý. Îðîé óíòàõûí ºìíº 1 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

16. ¿òîâ /ýì/ (Ãàà, áèáëèí, ïîâàðè, àð¿ð, ð¿äà)

Øàð ºíãºòýé, õàëóóí àìòòàé, ñóë ¿íýðòýé, á¿ëýýí æîð. Õ¿¿õýä îëîõûã õ¿ññýíä òóñòàé. Ýì÷èéí çààëòààð õýðýãëýíý. ªã뺺 ºëºí ¿åä 1 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóíà.

17. Ãàâàð 9 /ýì/ (Ãàâàð, æóãàí, àãàð, öàãààí çàíäàí, óëààí çàíäàí, áîíãàð, áàíçèäî, õîíëèí, áàðáàäà)

Ø¿ðýí ñààðàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ýõ¿¿í àìòòàé. Òàðõñàí, õÿìàðñàí, äýëãýðñýí, ýñ áîëîâñîðñîí õàëóóí. Öýýæýýð õàòãóóëàõ, óëààí øàð áóþó óòààíû ºíãºòýé öýð ãàðàõûã àíàãààíà. ªäºð äóíä, øºíº äóíä 1-2 òóíã èäýý øèíãýñýí õîéíî áóöàëãàæ õºðãºñºí óñààð äàðóóëæ óóíà.

18. Ãàãîë 11 /ýì/ (Ãàãîë, àð¿ð, æàæèã, ñýðæìÿäàã,ìàíà, çýýðãýíý, æóìç, ð¿äà, çîä, ÿâàã÷àðà, ñ¿ãìýë)

îð øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö àíõèëàì ¿íýðòýé, äàâñëàã áàãà çýðýã àìòëàã àìòòàé, òýãø æîð. Äýë¿¿íèé áîëîâñîðñîí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, á¿ðèé áîëîõûí ¿åèéí àëü íýãýíä õîîëíû ºìíº, äóíä, õîéíî, ºìíº õîéíî õî¸óëàíä ºãºõ ¸ñûã øèéäýæ 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóíà.

19. Ãàðíàã 10 /ýì/ (Ñýìáð¿¿, øèíöà, ñ¿ãìýë, áèáëèí, àð¿ð, æàìö, ñýðæìÿäàã, ä¿ãìîí¿í, äîìòè, ïàãðèë)

Õàð íîãîîí ºíãºòýé, ñóë ¿íýðòýé, áàãà çýðýã äàâñëàã àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õèé ºâ÷èí, ýì ýñ øèíãýñýí, áàäãàí áýòýã òýðã¿¿ò áóñûí ýðõýíä õàâñàðñàí øàð á¿ãäèéã àíàãààíà. Ýñ øèíãýñýíä øàð õàâñàðñàí ºâ÷èí ÿëàíãóÿà õ¿éòýí øàðûã äàðàõ åðºíäºã ìºí. ªã뺺 îðîéí àëü íýãýí öàãò èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî, ºìíº õîéíî õî¸óëàíä ºãºõ ¸ñûã øèéäýæ 1-2 òóíã áóöàëãàæ õºðãºñºí óñààð äàðóóëæ óóõ.

20. Ãàðøà 6 /ýì/ (Ñ¿ãìýë, ãàà, áèáëèí, ÷èõýð ºâñ, àð¿ð, ãîæèë)

Øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí. Øàíáðàì ºâ÷íèéã àðèëãàíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé ºìíº 2 òóíã áóöàëñàí óñààð äàðóóëæ óóõ. 1 òóíã 20 ãð àðõèàð äàðóóëæ óóõ.

21. Ãèâàí 9 /ýì/ (Ãèâàí, þìä¿æèí, áðàãøèí, óäâàë, ð¿äà, ñýðæìÿäàã, äýãä, áàëèãà, ã¿ðã¿ì)

Óëààí øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Ýëýã áýðòýæ ãýìòýõ, ýëãýíä öóñ äýëãýðýõ, ýëýãíèé õàëóóí, áàäãàí áîð äýëãýðñíèéã àíàãààíà. ªäºð äóíä, øºíº äóíäûí àëü íýãýíä èäýý øèíãýñýí õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãàæ õºðãºñºí óñààð, ÷èõýðòýé óñààð äàðóóëæ óóõ.

22. Ãîíüä 6 /ýì/ (Ãîíüä, õàëãàéí ¿ð, öýýíý, ìóõàð öàãààí, äàíã¿í, ñàðìèñ)

Öàéâàð øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, á¿ëýýíæîð. Òîëãîé ýðãýõ, áèå ìàõáîä õ¿íäðýõ, õººñòýé Ẻëæèõ, èäýýíä äóðøèëã¿é áîëîõ, áàäãàí õàâñàðñàí ºâ÷èíä òóñòàé. ªã뺺, îðîé õîîëíû ºìíº, äóíä 1-3 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

23. Ãîþó 7 /ýì/ (Ãîþó, áèáèëèí, öàãààí ãàà, æàö, ñ¿ãìýë, ñýìáð¿¿, øèíöà)

Õ¿ðýí óëààí ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, äàâñëàã õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Áººð äàâñàãíû ºâ÷èí á¿ãäèéã àíàãààíà. ßëàíãóÿà äîîäîä îðøñîí õ¿éòýí õèé õàâñàðñàí ºâäºëò èõòýé ºâ÷èí, ýìýãòýéí öàãààí þì èõ ãàðàõ ºâ÷èí çýðýãò òóñòàé. ªã뺺, îðîé èäýýíèé ºìíº 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

24. ÿíáð¿ì 7 /ýì/ (¯çýì, æóãàí, ã¿ðã¿ì, ÷èõýð ºâñ, ìýõýýð, ñýìáð¿¿, øèíöà)

Óëààí øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, àìòëàã àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Óóøèãíû õ¿éòýí ºâ÷èí, àìüñãààäàõ öýð õîâõðîõäîî áýðõ áîëîõûã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé 1-3 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ. Õàëóóí õ¿éòíèéã òýíöâýðæ¿¿ëýí óóøèãíû ñóäëûã íýýõ, èäýýíèé äóðøëûã òºð¿¿ëýõ çîðèëãîîð Åðìà ÷èãòàíãààð, ÿëãàí àìèðëóóëàõ çîðèëãîîð Ìàíà 4-í òàíãààð äàðóóëæ óóæ áîëíî.

25. ÿðã¿ì7 /ýì/ (ÿðã¿ì, æóãàí, óäâàë, áàëèãà, äýãä, àð¿ð, çýýðãýíý)

Áîð øàðãàë ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, àìòëàã ýõ¿¿í áàãà çýðýã ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Ýëýãíèé øèíý õóó÷èí ºâ÷èí, ýëýã áýðòýæ ãýìòýõ, ýëýãíèé öóñ äýëãýðýõ, í¿ä áîëîí áèå øàðëàõûã àíàãààíà. ªäºð, øºíº äóíä èäýýíèé äóíä, õîéíî, èäýý øèíãýñýí õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãàæ õºðãºñºí óñààð äàðóóëæ óóõ. Öóñ ÿëãàí àìèðëóóëàõ çîðèëãîîð Áðàéâó 3-í òàíãààð äàðóóëæ óóæ áîëíî. Íÿí àä õàâñàðñàí, àìèðëàõàä áýðõòýé ¿åä ×óí 5 íýìáýë ÿð÷óí áîëíî.

26. ÿðã¿ì 13 /ýì/ (ÿðã¿ì, ëèøü, ãèâàí, ñýð¿, öàëà, óëààí çàíäàí, çààð, áîíãîð, æàìáðàé, ð¿äà, àð¿ð, áàð¿ð, æ¿ð¿ð)

Óëààí õ¿ðýí ºíãºòýé, º÷¿¿õýí àíõèëàì ¿íýðòýé, ãàøóóí áàãà çýðýã èñãýëýí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Ýëýã äîðîéòîõ, íàéðóóëñàí õîð, Ẻð áýðòýæ ãýìòýæ, øèæèí, õàëóóíààð õººõ, øýýñ ÷àâäàãøèõ, õàð ÿì ºâ÷èí, ýëýãíèé õàëóóíûã àðèëãàíà. ªã뺺, ºäºð èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

27. ÿðã¿ì÷èãòàí (ã¿ðã¿ì)

Óëààí õ¿ðýí ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, àìòëàã àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Ýëýãíèé ºâ÷íèéã àíàãààõ áà ñóäàñíû àìûã áîîõ áóþó öóñ òîãòîîõ ¿éëäýëòýé. ªäºð, øºíº äóíä èäýý øèíãýñýí ¿åä, ºâ÷èí áîññîí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

28. Äàãø /õàíä/ (Äàãø)

Íîãîîí ºíãºòýé, õàòààñàí çóóðìàë áàéäàëòàé áàéíà. Øàðõàíä ãàäíààñ ýëäýâ õàëäâàð îðîõîîñ ñýðãèéëýõ, ò¿ðãýí ýäãýýõ ¿éë÷èëãýýòýé ò¿ðõëýã. Øàðõàíä ãàäíààñ ò¿ðõýæ õýðýãëýíý.

29. Äàëü 16 /ýì/ (Ñýìáрүү, шинца, сүгмэл, библин, гүргүм, рүда, лиш, мэхээр, ниншош, үзэм, чихэр өвс, жуган, даль, дэгсрэн, арнаг, задь)

Øàð öàéâàð ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, ãàøóóí áàãà çýðýã àìòëàã àìòòàé, á¿ëýýí ýì. Áèå ìàõáîäèéã òýãøèòãýõ, õýñýã áóñàã õèé ºâ÷èí, óóøèãíû ºâ÷èí, ýñ øèíãýñýí, öàéâàð õàâàí, ñóâàã õàâàí, øàð óñ, õàòãàëãàà, õîäîîä õººõ, õàëóóí õ¿éòýí õàðøèëäàõ, äýýä áèå äàâ÷äàõ, áàäãàí õèéí ºâ÷èí, òîëãîé ýðãýõ, äóó õààãäàõ, óñàí õàâàí ºâ÷èí çýðãèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé ºâ÷èí áîññîí ¿åä, èäýýíèé õîéíî 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóíà.

30. Äàíìàíàéæîã /ýì/ (ñýìáð¿¿, øèíö, ñ¿ãìýë, áèáëèí, ã¿ðã¿ì)

Óëààí øàðãàë ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õîäîîäíû èë÷èéã ¿¿ñãýõ, ýñ øèíãýñýí ºâ÷èí, äîîä áèåèéí õ¿éòýí, öàéâàð õàâàí, õàëóóí õ¿éòýí õàðøèëäñàí ºâ÷èí, ÿëàíãóÿà òóíãàëàã ýñ øèíãýñýí, äóðøèë õààãäñàí, ãîëûí õèé, öóñ áàãàäàõ çýðýã ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé ºëºí, èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî, ºìíº õîéíî õî¸óëàíä áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëàõ, áàãà çýðýã øàð òîñòîé õîëüæ öàðöààæ äîëîîëãîõ. ̺í èë¿¿äýë æèí õàñàõ çîðèëãîîð Áðàéâó 3-í òàíãààð äàðóóëæ óóæ áîëíî.

31. Äàíìà÷¿äýí /ýì/ (Ñýìáð¿¿, øèíö, ñ¿ãìýë, áèáëèí, ¿ñ¿¿, æ¿ð¿ð, æàìáà, äýãñðýí)

Áîð øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, äàâñëàã õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Óñíû 18 ºâ÷íèéã òàòàæ õàòààíà. ªã뺺 èäýýíèé ºìíº áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

32. Äàðâ¿áÿíçà /ýì/ (×àöàðãàíà, ¿çýì, ÷èõýð ºâñ, æ¿ð¿ð, ðóäà)

Õ¿ðýí ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, àìòëàã àìòòàé, òýãø á¿ëýýí æîð. Óóøèãíû õàëóóí, áóëèíãàðòàõ, íóóãäàõ, õÿìðàõûã àíàãààíà. Óóøèãíû ºãºðèéã òàòàí, öýðèéã õîâõëîíî. ªã뺺, ºäºð, îðîé, ºâ÷èí áîññîí ¿åä èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-3 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ, á¿ðæ óóõ.

33. Äàðâ¿ 17 /ýì/ (×àöàðãàíà, )

Öóñ á¿ðýëäýæ õîäîîä ýëýã Ẻðºíä áóóñàí, ÿëàíãóÿà ýìýãòýéí öóñàí áýòýã õîðèãäñîíä ìàøèä òóñòàé. ªã뺺, ºäºð èäýýíèé ºìíº, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóíà.

34. Äèãàã 3 /òàí/ (Æóìç, àð¿ð, õóæèð)

Øàðãàë ºíãºòýé, ¿ë ÿëèã àíõèëàì ¿íýðòýé, äàâñëàã ýõ¿¿í àìòòàé, á¿ëýýí æîð.. Øèìøèí 3 ãýñýí ººð íýã íýðòýé. ªòãºí õàòñàíûã ÷èéãëýíý. ªäºð, ºòãºí õàòñàí ¿åä, èäýý øèíãýñýí ¿åä, èäýýíèé ºìíº 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

35. Äèìàí 4 /òàí/ (Áàíæèí ãàðâî, öàðâàí, æàìö, çýìáý)

Íîãîîí ºíãºòýé, õóðö ¿íýðòýé, äàâñëàã ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í òýãø æîð. Õîîëîé õàòàõ, õîîëîéí õàëóóíûã äàðíà. ̺í õîîëîéí áàõ ºâ÷íèéã äàðíà. ªäºð, îðîé, ºâ÷èí áîññîí ¿åä èäýý øèíãýñýí õîéíî 1-2 òóíãààð öàãã¿é çàéëàõ, áóöàëãàæ óóõ, äýâòýýæ óóõ.

36. Äèìàí 12 /ýì/ (Áàíçäî, áàíæèí ãàðâî, æèëæ îìáó, äàãø, õºõ òîîñãî, çýìáý, ã¿ã¿ë, àð¿ð, øóäàã, öàðâàí, áàøàãà, æóãàí, áðèìîã)

Áàðààí áîð ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Õîîëîéí ºâ÷èí, õîîëîéí áóë÷èðõàéí ºâ÷èí, íÿíãèéí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªäºð, îðîé, èäýý øèíãýñýí õîéíî 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ. Ñîïàãèéí òàíãààð äàðóóëæ óóæ áîëíî.

37. Äèìàí òàí (Áîíãàðûí íàâ÷, ÷èõýð ºâñ, æóãàí, õºõ òîîñãî)

Íîãîîí áîð ºíãºòýé, áàãà çýðýã àíõèëàì ¿íýðòýé, àìòëàã àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Õîîëîéí ºâ÷èí, ñàõóó, áîîì, äóó õààãäñàí, íÿí ºâ÷èí õîîëîéä áóóñíûã àíàãààíà. ªäºð èäýý øèíãýñýí õîéíî 1 òóíãààð õîîëîé çàéëàõ, áóöàëãàæ óóõ.

38. Äîíøèí 4 /òàí/ (Äîíøèí, ìýõýýð, øèíã¿í, àð¿ð)

Öàéâàð øàðãàë ºíãºòýé, áàãà çýðãèéí ºìõèé øèíã¿íèé ¿íýðòýé, ýõ¿¿í àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õèéòýé õàâñàðñàí õèæèã áà õ¿éòýí õèéã àðèëãàæ, ò¿¿íýýñ ¿¿ññýí í¿¿ð àì ìóðóéõûã àðèëãàíà. ¯¿ð, á¿ðèéí öàãò èäýýã ýìýýð õàâ÷èæ áóþó èäýýíèé ºìíº õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

39. Äîíæ¿ã îõàâ /ò¿ðõëýã/ (Æàìö, øóäàã, øóíõàí, þíãàð)

Áàðààí øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö õóðö ¿íýðòýé, äàâñëàã ýõ¿¿í àìòòàé, ò¿ðõëýãèéí á¿ëýýí æîð. Í¿¿ðýíä ãàðñàí ñýâõ, ñîðâè, òóóðàëòûã àðèëãàíà. Îðîé áóöàëñàí á¿ëýýí óñàíä äýâòýýí çóóð÷ í¿¿ðýíä íèìãýí ìàñê õýëáýðýýð 30 ìèíóò îð÷èì õóãàöààòàé òàâüíà.

40. Äîðææàí /ýì/ (Ìàí÷èí, æàö, ø¿ãöýð, îéì, áàìáàé, ã¿ðã¿ì, ãèâàí, çààð, äîìòè)

Áîð øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, äàâñëàã àìòòàé, òýãø æîð. Øýýñ õààãäñàí, äóñàãíàñàí, ñàìñ äýëãýðñýí çýðýãò ìàøèä ñàéí. ªã뺺, îðîé èäýýíèé ºìíº 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

41. Ä¿ãñýë òàí (Õèðñíèé ýâýð, æàúÿíìÿäîã, ÷èõýð ºâñ, òóéïëàí, õîíëèí)

Øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, áàãà çýðãèéí õîðòîé, º÷¿¿õýí ñýð¿¿í æîð. Õîðûã àðèëãàæ, õîðäëîãûã òàéëíà. ªäºð, ºâ÷èí áîññîí ¿åä õîîëíû äóíä, õîîëíû õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãààä õºðãºæ óóõ, äýâòýýæ óóõ.

42. Ä¿äçè 5 /ðàøààí/ (Àãü, ø¿ãöýð, ñóðãàð, áàëãàí áóðãàñ, çýýðãýíý)

Õ¿ðýí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, á¿ëýýí æîð. ¯å ãèø¿¿ àòèéæ õºøñºí, õàòãàæ, äîãîëñîí, õàâäàð, áîîì, øàðõíû ýñ áîëîâñîðñîí, øóíàæ õóó÷èðñàí, õàâäñàí ¿åä, øàð óñ ã¿éæ ñýëõýðñýí, ýìýãòýéý õèé õàëóóí á¿ðýëäñýí ºâ÷èí, óðàãø /õîéø/ òàòàãäàæ áºãòèéñºí, õèé ºâ÷èí á¿õýíä ñàéøààãäñàí. Õýðýãëýõäýý áîîõ äýâòýýëýã, îðîõ äýâòýýëýã, óóðàí äýâòýýëýã ãýñýí ãóðâàí õýëáýðèéí àëèéã íü ÷ ñîíãîæ áîëîõ þì. 50 ãð-ð ñàâëàãäñàí áàéíà.

43. Ä¿äçè 10 /òàí/ (Çýìáý, äýãä, þìä¿æèí, áàíçäî, ìàíà, ëèäýð, ãàæà, ãàíäèãàð, àð¿ð, ÷èõýð ºâñ)

Öàéâàð íîãîîí ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, àìòëàã àìòòàé, áîëîâñðóóëàí àðèëãàõ áàãà çýðýã ñýð¿¿í æîð. Íÿíãèéí õàëóóí, õèæãèéí õàëóóí, õàíèàä á¿ãäýä ðàøààí àäèë. ªã뺺, ºäºð èäýý øèíãýñýí õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãàæ óòàæ óóõ.

44. Äýãä 3 /òàí/ (Äýãä, æèëæ îíáî, áîíãàð)

Õàð íîãîîí ºíãºòýé, ýõ¿¿í ¿íýðòýé, ýõ¿¿í ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Äýëãýðñýí, õÿìàðñàí õèæãèéí õàëóóí, òîëãîé, äýýä áèåèéí ãýìòñýí õàëóóíûã äàðíà. ªäºð õîîëíû õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

45. Äýãä 8 /ýì/ (Äýãä, ñýðæ ìÿäàã, áîíãàð, ð¿äà, öºñ ºâñ, õîíëèí, áàðáàäà, øàð ìîä)

Íîãîîí øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Øàðûí õàëóóí, àðüñ í¿äíèé çîâõè, ìàõ øàðëàõûã àíàãààíà. ªäºð, øºíº äóíä èäýýíèé õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãàæ õºðãºñºí óñààð äàðóóëæ óóõ.

46. Åðìà ÷èãòàí (Åðìà)

Õ¿ðýí ºíãºòýé, àíõèëàì õóðö ¿íýðòýé, àìòëàã àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Ñóäëûí ¿¿äèéã íýýæ, áàäãàí õèéã òºëæ¿¿ëýí, äóðøëûã àìèðëóóëíà. ªäºð õîîëíû ºìíº áóöàëãàæ óóõ.

47. Æàìö 4 /òàí/ (Æàìö, áîð ãàà, áèáëèí, àð¿ð)

Wàéâàð øàðãàë ºíãºòýé, áàãà çýðýã ýõ¿¿í ¿íýðòýé, ìàø õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õîäîîäíû èë÷ äîðîéòñîí, èäýý, ýì ýñ øèíãýñýí, áàäãàí áîð, áàäãàíààð Ẻëæèæ, ñóóëãàõ, õýõð¿¿ëýõ, äîòðûí õ¿éòýí ºâ÷í¿¿äýä òóñòàé. ªã뺺, îðîé, õîîëíû äóíä, õîéíî, õîîëòîé õîëüæ 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ ýñâýë øèíãýõýä áýðõ áóé ýìèéã 1 òóí áóöàëãàñàí á¿ëýýí Æàìö 4-ð äàðóóëæ óóõ.

48. Æèäàíãàà ÷èãòàí (Æèäàíãà)

Óëààí õ¿ðýí ºíãºòýé, áàãà çýðýã èñãýëýí ¿íýðòýé, ýõ¿¿í àìòëàã àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Ãàëûí èë÷èéã ¿¿ñãýæ, õîðõîéí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

49. Æèð¿ã ÷èãòàí (Æèð¿ãâà)

Õºõ ñààðàë ºíãºòýé, áàãà çýðýã àíõèëàì ¿íýðòýé, áàãà çýðýã ãàøóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Íÿí õîðõîéã íÿäëàõ, àìíû õºíäèéí ¿ðýâñýë çýðãèéã àíàãààõ ÿëàíãóÿà øàðõíû íÿí õîðõîéã íÿäëàõ ¿éë÷èëãýýòýé. ªã뺺, ºäºð èäýý øèíãýñýí õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ, áóéëàíä èëëýã õèéæ çàéëàõ.

50. Æîíëîí 7 /òàí/ (Ìàíà, ãîþó, ñ¿ãìýë, óëààí ãàà, ãàãîë, ñóì ìîä, áèáëèí)

Óëààí õ¿ðýí ºíãºòýé, ñýíãýíýñýí ¿íýðòýé, õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Áººð íóðóó, ¿å ìº÷èíä øàð óñ äýëãýðýõ, õ¿éòýí õèé çîíõèëñîí äîîä áèåèéí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé õîîëíû ºìíº, èäýý øèíãýñýí õîéíî áóþó óíòàõûí ºìíº 1-2 òóíã óñàíä, ñ¿¿íä, äàâñã¿é ñ¿¿òýé öàéíä áóöàëãàæ óõõ. Ìºí ¿åíèé øèíãýíèé ººð÷ëºëòòýé ¿åä ׿ñýíðìàíñ¿ì òàíãààð, øèæèí ºâ÷íèé ¿åä Þíâà 4-í òàíãààð äàðóóëæ óóæ áîëíî.

51. Æîíëîí 12 /ýì/ (3-¿ð, ëèäýð, äýãä, áîéãàð, òàëãà äîðæ, ñîìàðàíç, äàãø, ñýíäýí, þìä¿æèí, òóéïëàí)

Áîð øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, ýõ¿¿í áàãà çýðýã ãàøóóí àìòòàé, áîëîâñðóóëàí íÿäëàõ áàãà çýðýã õîðòîé á¿ëýýí æîð. Óÿìàí ºâ÷èí, õàìóó, ¿õýð íÿñóó, õýðýõ, õîäîîäíû õàâäàð, íÿí õîðõîéã àíàãààíà. ªã뺺, ºäºð õîîëíû õîéíî 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

52. Æîíø 6 /ýì/ (Æîíø öàä¿ë, ìàíà, ð¿äà, ã¿ðã¿ì, áèáëèí, ñ¿ãìýë)

Öàéâàð ºíãºòýé, º÷¿¿õýí àíõèëàì ¿íýðòýé, áàãà çýðýã äàâñëàã õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Æîíøûã íîìõîòãîñîí õýëáýðýýñ õàìààð÷ 2 ÿíç ãàðíà. Õàëóóí èñãýëýí óñààð Ẻëæèõ, áàäãàí áîð ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé äóíä, õîéíî, ýýëæëýõ ¸ñîîð 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

53. Æóìç 5 /ýì/ (Æóìç, ñýöà, ãàæàà, õóæèð, ÷àöàðãàíà)

Øàðãàë ºíãºòýé, ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, ºâºðìºö àíõèëóóí ¿íýðòýé, ñýð¿¿í æîð. Ýìýãòýéí ñàðûí õèð õààãäñíûã áóóëãàíà. ªã뺺, ºäºð èäýýíèé ºìíº, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí óñààð äàðóóëæ óóõ.

54. Æóìç 15 /ýì/ (Æóìç, ìàíà, àð¿ð,æîíø,õóæèð,öàëãàð,ìóõàð öàãààí,öàëà,öàãààí ãàà,ã¿ðã¿ì,ëèø,æóãàí, ãàãîë)

Öàéâàð øàðãàë ºíãºòýé, áàãà çýðýã àíõèëàì ¿íýðòýé, áàãà çýðýã ãàøóóí äàâñëàã àìòòàé, òýãø æîð. Èäýý ýñ øèíãýõ, ÿëàíãóÿà ýìýãòýé ºâ÷èí, ñàðûí õèð õààãäàõ, íÿðàéëñíû äàðàà ãàäíà äîòíî äîãòñîí ºâ÷èí, ìàõíû óðàõã ¿ë ãàðàõ òýðã¿¿òíèéã àíàãààíà. ªã뺺, ºäºð èäýýíèé ºìíº, õîéíî 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

55. Æ¿ð ¿ð ÷èãòàí (Æ¿ð¿ð)

Õºõ ñààðàë ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, ýõ¿¿í àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Ìóó öóñûã õàòààõ, öóñíû ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªäºð äóíä, øºíº äóíä èäýýíèé õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãààä õºðãºæ óóõ, äýâòýýæ óóõ.

56. Æ¿ð ¿ð 6 /òàí/ (Æ¿ð¿ð, ÷èõýð ºâñ, õóí÷èð, æàïîçèçè, æàìáà, ¿ñ¿)

Øàð íîãîîí ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, àìòëàã àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Àâè 6 õýìýýõ ººð íýãýí íýðòýé. Õàëóóí óñàí õàâàíãûí óñíû ìºðèéã íýýæ, õàëóóí óñàí õàâàíã õ¿éòýíä óðâóóëíà. ªäºð èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãààä õºðãºæ óóõ, äýâòýýæ óóõ.

57. Æýðâà ÷èãòàí (Øàð ìîä)

Øàð ºíãºòýé, ¿íýð ñóë, ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í ÷àíàðòàé. Õîðûã õóðààæ, øàð óñûã õàòààíà, õèæãèéí õàëóóí õóó÷èð÷ ÿñàíä øóíàñíûã ãàðãàíà. ßëàíãóÿà øàð óñ, ãýäýñíèé õàòãàëãàà, õàëóóí ñóóëãûí ÿçãóóðò ñàéøààãäñàí. Òàí ýìèéí òåõíîëîãèîð áîëîâñðóóëñàí òóë õàíä, ýì áîëãîí õýðýãëýõ áîëîìæòîé.

58. Çàäü 5 /ýì/ (Çàäü, íèíøîø, ìàíà, ð¿äà, áèáëèí)

Áîð øàðãàë ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, ýõ¿¿í ãàøóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õèé ºâ÷èí, ç¿ðõ äîëãüñîõ, ç¿ðõ ÷è÷ðýõ, ñýòãýë òàâã¿éòýõ, ñàíàà àëäàõ, ç¿ðõýýð õàòãóóëàõ, àìüñãàë äàâõöàõ, äîòîð áà÷èìäàõ, ÿëàíãóÿà ç¿ðõíèé õèé ºâ÷íèéã àíàãààæ, ç¿ðõíèé òàìèðûã ñàéæðóóëíà. ªã뺺, îðîé, óíòàõûí ºìíº èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí õîéíî 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð, ÿñíû òóíãàëàã øºëººð äóðóóëæ óóõ.

59. Çàìëèíáð¿ãäà /ýì/ (Ãèâàí, æóãàí, ã¿ðã¿ì, ëèø, ñ¿ãìýë, øèíàð, ñýðäîã àð¿ð, æîíø, ð¿äà, ÷àöàðãàíà, áàíæèíãàðâî)

Õ¿ðýí áîð ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, ãàøóóí àìòëàã ýõ¿¿í àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Óóøèãíû íàéìàí ºâ÷èí, äóó õààãäàõûã àíàãààíà. ªäºð, îðîé èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí õîéíî 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

60. Çàíäàí 3 /òàí/ (Çàíäàí, çàäü, íèíøîø)

Óëààí ºíãºòýé, ñýíãýíýñýí ¿íýðòýé, àìòëàã àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Ç¿ðõíèé õàëóóíûã

àíàãààíà. Äîòîð áàëàðòàõ, ñîëèîðîõ, öýýæ õàòãóóëàõ ç¿ðõ äîëãüñîõ, ç¿ðõ ÷è÷ðýõ, ç¿ðõ

áàçëàæ ºâäºõ çýðãèéã àíàãààíà.ªäºð, øºíº äóíä èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãàæ õ¿éòíýýð óóõ.

61. Çàíäàí 8 /ýì/ (Öàãààí çàíäàí, ã¿ðã¿ì, æóãàí, ãèâàí, ÷èõýð ºâñ, ð¿äà, ¿çýì, àäîí ãàðâî)

Øàðãàë ºíãºòýé, áàãà çýðýã àíõèëàì ¿íýðòýé, àìòëàã àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Óóøèãíû õàëóóíûã àíàãààíà. Àì çàâààðàõ, öýð óëààí øàðãàë ºíãºòýé áà óòààíû ø¿¿ñ ìýò ãàðàõ, õàòãóóëæ, õàíèàõ çýðãèéã àíàãààíà. ªäºð, îðîé õîîëíû õîéíî, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãàæ õºðãºñºí óñààð äàðóóëæ óóõ.

62. Çèäàðãà 11 /ýì/ (Çèäàðãà, ñýìáð¿¿, øèíöà, ñ¿ãìýë, áèáëèí, ãàãîë, ëèø, çàäü, õàðóöà, ãàæàà, ïîâàðè)

Öàéâàð óëààí ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, ìàø õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Á¿õ áèåèéí õèé, õèé õàëóóí õàâñàðñàí, õîøíîãîíû ã¿âäð¿¿ã àíàãààíà. ¯¿ð, á¿ðèéí öàãò ºëºí, èäýýíèé ºìíº 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ. Õîøíîãîíû ã¿âäð¿¿ã àíàãààõàä àéðãààð äàðóóëæ áîëíî.

63. Çîâî 25 /ýì/ (3-¿ð, ìàíà-4, ÷àöàðãàíà, ÷èõýð ºâñ, áàíæèí ãàðâî, ñîðîîë, íàãàãýñýð, ñèðà ãàðâî, õîíëèí, áîéãàð, æóãàí, ã¿ðã¿ì, äýãä, áàøàãà, ãèâàí, öàãààí çàíäàí, öýýíý, ìàí÷èí, ¿õýð ìýõýýð, ¿íýãíèé óóøèã)

Øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, àìòëàã áàãà çýðýã ýõ¿¿í àìòòàé, òýãø æîð. Óóøèãíû ºãºð, õóó÷èðñàí õàëóóí, óóøèã óñòàõ ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé, óíòàõûí ºìíº èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí óñààð äàðóóëæ óóõ.

64. Çýìáý 5 /òàí/ (Çýìáý, äàãø, öàðâàí, áàøàãà, äýãä)

Íîãîîí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Õîîëîé õààãäàõ, íÿí, áîîì, õîîëîéí õàòãàëãàà, íÿíãèéí õàëóóíûã àíàãààíà. ªäºð, ºâ÷èí áîññîí ¿åä èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ, 1 òóíãààð öàãã¿é çàéëàõ.

65. Ëèäýð 7 /òàí/ (Ëèäýð, ìàíà, õîíëèí, 3-¿ð, äýãä)

Øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Õàëóóíûã áîëîâñðóóëæ äàðàõûã íýãýí çýðýã ¿éëäýõýýñ ãàäíà õàìðûí õàíèàä íóñãàé çýðãèéã àíàãààíà. ªã뺺, ºäºð èäýýíèé õîéíî, èäýýã øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

66. Ëèøü 6 /ýì/ (Ëèø, æóãàí, ÷èõýð ºâñ, áàíæàí ãàðâî, ð¿äà, àð¿ð)

Øàð ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí èñãýëýí áàãà çýðýã ýõ¿¿í àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Óóøèãíû ºâ÷èí, õîîëîéí õàëóóí, õîîëîû õààãäàõ, àìüñãàë àìàðã¿éòýõ çýðãèéã àíàãààíà. ªäºð, óíòàõûí ºìíº, øºíº èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí ¿åä, öàãã¿é 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ. ̺í äýýø ã¿éã÷ õèéí ºâ÷èí óóøãèíä îðøñîí ¿åä Ñîðîîë 4-í òàíãààð äàðóóëæ óóõ. Õîîëîéä îðøñîí ¿åä ÿíáð¿ì 7-òîé õîëüæ óòëàãà õèéõ, óóëãàõ áîëîìæòîé.

67. Ëîöàäã¿íñýë /ýì/ (Æóãàí, ã¿ðã¿ì, ëèø, öàãààí çàíäàí, óëààí çàíäàí, ìýõýýð, çààð, ã¿ã¿ë, çýìáý, àð¿ð, ð¿äà, öàë, ÷èõýð ºâñ, ñîðîîë)

Öàéâàð óëààí ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Íÿíòàé õàâñàðñàí õàëóóí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªäºð èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãàæ õºðãºñºí óñààð äàðóóëæ óóõ.

68. Ë¿ä¿ä 18 /ýì/ (Ë¿ä¿ääîðæ, àâèõà, òàëãàäîðæ, äîíðîéñýëâà, áðàãøèí, øóäàã, ð¿äà, ëèäýð, áàíëàã, 3-¿ð, áîéãàð, çààð, ñîìàðàíç, ã¿ã¿ë, ñýíäýí, áàøèãà)

îãîîí øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, ãàøóóí àìòòàé, º÷¿¿õýí ñýð¿¿í øàð óñíû æîð. Óÿìàí, õàìóó, íÿñóó, òóëàé, ÿì òýðã¿¿ò øàð óñ, ëóñûí àäûí øàëòãààíò õàëóóí øàð óñíû ºâ÷íèéã àíàãààíà. ¯¿ð, á¿ðèéí öàãò èäýýíèé ºìíº, õîéíî, èäýý øèíãýñýí õîéíî 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ. ̺í øàð óñíû öóâèðàë èõ ¿åä Ñýíäýí 4-í òàíãààð äàðóóëæ óóõ.

69. Ìàííàã ÷ýíáî /ýì/ (Ïàãðèë, ìàíà, äýãä, õîíëèí, 3-¿ð, çààð, æóãàí, ã¿ðã¿ì, ãèâàí)

Õàð ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðã¿é, ýõ¿¿í àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Ñàâ ýðõòýíä õàëóóí òàðõñàí áà õÿìàðñàí, ýñ øèíãýñýí, áàäãàí, õàâàí, áîðûí õàëóóí, õ¿éòýí øàð äýëãýðýõ, íóóãäñàí õàëóóíû øàëòãààíààð Ẻëæèõ ñóóëãàõûã àíàãààíà. ªã뺺, ºäºð èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî, ºìíº õîéíî õî¸óëàíä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

70. Ìàíà 4 /òàí/ (Ìàíà, ëèäýð, ãàíäèãàð, ãàæà)

àéâàð øàð ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, ÿëãàõ òýãø æîð. Õèæèã õàëóóíûã áîëîâñðóóëàõ, öàéâàð áàäãàí, áàäãàí áîð, õîîñîí õàëóóí, öóñàí õàòãàëãûã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé, óíòàõûí ºìíº èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãàæ á¿ëýýí óóõ. Áðàéâó 3 íýìáýë Íîðîâ 7 áîëíî.

71. Ìàðâî 3 /òàí/ (Áðèìîã, æàæèã, çîä)

Õ¿ðýí óëààí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, áàãà çýðýã ýõ¿¿í àìòòàé á¿ëýýí æîð. Áººðíèé ºâ÷èí á¿ãäýä òóñòàé, ÿëàíãóÿà öóñíààñ øàëòãààëñàí Ẻðíèé õèé õàëóóíûã àðèëãàíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé ºìíº 1-2 òóíã áóöàëãàæ á¿ëýýí óóõ, äýâòýýæ óóõ.

72. Ìàðòàí 11 /òàí/ (3-¿ð, öîé, çîä, øóíõàí, ñîðîîë, ìýõýýð, ÷èõýð ºâñ, áðèìîã)

Óëààí õ¿ðýí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, àìòëàã àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Óóøèãíû íàéìàí ºâ÷èí, öóñàí õàòãàëãàà, íÿí, õèæèã õàëóóí, öóñ õÿìàðñàí, òîëãîéí ºâ÷èí, ñàõóó, áîîì, ã¿âäð¿¿, öóñíû õàëóóíûã àíàãààíà. ªäºð, îðîé óíòàõûí ºìíº èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãàæ õºð㺺ä óóõ, äýâòýýæ óóõ.

73. Ì¿ãâîþëæàë /ýì/ (Æîíø, ñýìáð¿¿, ÷àöàðãàíà, áðàãøèí, ñ¿ãìýë, áèáëèí, ñýðæìÿäàã, ãèâàí, äýãä, ä¿ãìîí¿í, áðèÿíã¿, ìàíà, ¿ñ¿, óäâàë, ñýÿâ, áàøàãà, óëààí çàíäàí, áîíãàð, àð¿ð, æ¿ð¿ð)

Áîð øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ýõ¿¿í áàãà çýðýã õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Æîíø 21 ãýæ ººðººð íýðëýäýã. ªâ÷¿¿ãýýð õàëóó îðãèõ, èñãýëýí óñ, øàðààð Ẻëæèõ, õîäîîä, ýëýã, íóðóó, ¿åñýýð ºâäºõ, öóñ øàð õîäîîäîíä óíàõ, öýýæýýð õàòãóóëàõ, áîð äýëãýðýõ, íóóãëàõ, õÿìðàõ, ººðèéí îðîíä øóíàõ, áóëèíãàðòàõ òýðã¿¿ò áàäãàí áîðûí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé, óíòàõûí ºìíº èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî, ºìíº õîéíî õî¸óëàíä, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

74. Ì¿äèã 8 /ýì/ ()

Ñóäàñ øºðìºñ áýðòýæ ãýìòñýí, øàðõäñàíä òóñòàé. ªã뺺, ºäºð èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

75. Ì¿äèã 25 /ýðäýíèéí ýì/ ()

Óëààí òîðãîíä øàð óòñààð áîîñîí, ñýð¿¿í æîð. Ìýäðýëèéí ãàðàëòàé ºâ÷í¿¿ä, ñàà, ñààæèëò, ñóäàñíû õàâäàð, òàðõèíû õàâäàð, ãýìòýë áîëîí ìýñ çàñëûí äàðààõè òàñàð÷ ãýìòñýí ñóäëûã íºõºí ñýðãýýãäýõ ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëíà. Ýðäýíèéí ýì õ¿ðòýõ çààâðûí äàãóó õ¿ðòýíý.

76. Ì¿÷¿ 4 /òàí/ (Æ¿ð¿ð, æàìáà, äýãñðýí, çàíãóó)

Øàð íîãîîí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí ýõ¿¿í äàâñëàã àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Óñàí õàâàíã òóóëãàíà. ªã뺺, ºäºð, èäýýíèé ºìíº, èäýýã øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

77. Ìýíáî æ¿ãâà /ò¿ðõëýã/ (Æàìö, äàãø, çýìáý)

Á¿äýã íîãîîí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, äàâñëàã àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Áóë÷èðõàéí ºâ÷èí, öóñíû øàëòãààíò õàâäàð, òóóðàëòûã íàìäààíà. ªâ÷òýé õýñãèéí ãàäíààñ áóöàëãààä çóóð÷ øàâàõ, øàâøèõ çýðãýýð õýðýãëýíý. Òàí ýìèéí òóíãààð ñàâëàãäñàí áàéíà.

78. Ìýíáî 9 /ýì/ (Àð¿ð, øóäàã, ìàí÷èí, ð¿äà, çààð, ìºíãºí óñ, äàãø, ã¿ã¿ë, çýìáý)

Íîãîîí ºíãºòýé ñîäîí ¿íýðã¿é, ãàøóóí àìòòàé, òóí õýòýðâýë õîðòîé, ñýð¿¿í æîð. Áóë÷èðõàéí ºâ÷íèéã õîöðîîëã¿é äàðíà. ªã뺺, ºâ÷èí áîññîí ¿åä èäýýíèé ºìíº, õîéíî áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

79. Íàãð¿ë /ýì/ (Þíâà, äîíðîé, âàëà, ñýíäýð, íàãö¿ð, âð¿ãð¿é)

Óëààí õ¿ðýí ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðòã¿é, ýõ¿¿í àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Àì, õýë, ø¿ä, áóéëíû ºãºð èäýýò ºâ÷íèéã õàòààõ ýì. Áóéëàíä ò¿ðõýæ õýðýãëýíý.

80.Íîðîâ 7 /òàí/ (ìàíà-4 + 3-¿ð)

Öàéâàð øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ýõ¿¿í ãàøóóí àìòòàé, ÿëãàõ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäýëòýé ñýð¿¿í æîð. Òàðõñàí, õÿìàðñàí õàëóóí, õàíèàä, øèíý õèæèãèéã áîëîâñðóóëæ àíàãààíà. ¯¿ð, ºã뺺, á¿ðèéí öàãò èäýýíèé õîéíî, èäýýã øèíãýñýí ¿åä, öàãã¿é 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ. Àãàð 8 íýìáýë Àãàð 15 áîëíî.

81. Í¿ìàäàíæ¿ã /ò¿ðõëýã/ (Àðöíû ¿ð, àðâàé, àãü, òàãòààíû áààñ, äàãø, áðàãøèí)

Íîãîîí áîð ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Õºõíèé õàâäàðò ãàäíààñ íü çóóð÷ ò¿ðõýæ õýðýãëýíý. Íýã òóíã áàãàõàí óñàíä õèéæ ºòãºð¿¿ëæ, ò¿ëýëã¿é õóòãàñààð çóóðñàí ãóðèë òºäèé áîëãîîä õºð㺺ä á¿ëýýíýýð íü õàâäàðò ò¿ðõýæ õýðýãëýíý. Äîëîî õîíîãèéí òóíãààð ñàâëàãäñàí áàéíà.

82. Îëìîñýé 25 /ýì/ (Îëîìñîé, ñýìáð¿, øèíöà, ïîâàðè, àð¿ð, ìàíà, ¿ñ¿, æ¿ð¿ð, ãàæà, áîíãàð, öàëãàð, äîìòè, æàæèã,çîä, áðèìîã, ïàìáðàé, ðåãîí, àãàð, çàäü, óëààí çàíäàí, ñýöà, ÷àöàðãàíà, ìîãîéí ìàõ, öýýíý, áàøàãà)

Õ¿ðýí óëààí ºíãºòýé, àíõèëóóí ¿íýðòýé, ýõ¿¿í áàãà çýðýã äàâñëàã àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Ýìýãòýéí öóñ á¿ðýëäñýí ºâ÷èí, õèé á¿ðýëäñýí, õîðõîé á¿ðýëäñýí, áýëõ¿¿ñ, ÷ºìºã, ÿñ, ¿åñ ñóëðàõ, ºâäºõ, ãýäýñ , ýëýã, öºñ, äýýä áèå õàòãàæ ºâäºõ, ç¿ðõ, àìèí ñóäàñ äýýð áèå õàòãóóëæ õóéëðàõ, ÷èõ ä¿ëèéðýõ, áºãñºí áèå, äîîä ãýäýñ, áýëýãñýýð õàòãàõ, õºëèéí øèëáýíèé ÿñ ºâäºõ çýðãèéã àðèëãàõ äýýä ýì áîëíî. ªã뺺, îðîé, óíòàõûí ºìíº èäýýíèé ºìíº, èäýýã øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

83. Îþó 25 /ýðäýíèéí ýì/ (íîìõîòãîñîí õóó÷íû îþó, ø¿ð, ñóâäààð ãîë íü áýëòãýñýí, áóñàä îðö íü òºìðèéí ¿ðòýñ, áàðàãøóí, ã¿ðã¿ì, ç¿ð, óëààí, öàãààí çàíäàí, ëèø, äýãä, áàøàãà çýðýã áîëíî)

Öýíõýð òîðãîíä óëààí óòñààð áîîñîí, ñýð¿¿í æîð. Ýëýã äýëãýðýõ, ýëýã á¿ä¿¿ðýõ, õîð õàðøèëäàõ, óñ àëäàõ, àì öàëãèõ, ñóâàãò óíàõ, ãîë õºøèõ, ýëýãíèé õàð õýðýõ, ýëýã õàòàõ, õàð öàãààí ºðöíèé ºâ÷èí, ýëýãíèé àíüñ ãýìòýæ ñóäñàíä ñàðíèõ, Õîîëíû øèíãýö ìóóäàõ, áèåèéí æèí àëäàõ, òóðàõ, áèåèéí äýýä õýñãèéí äàðàëò, õ¿ç¿¿ õºøèõ, ìóó öóñ äýëãýðñýíýýð òîëãîé ºâäºõ, õàìðààñ öóñ ãîéæèõ, àì öàíãàõ, íîéð èõäýõ, í¿ä óëàéõ, ãýäýñíèé áàëíàä, í¿äýíä öóñ õóðàõ, ýëýãíèé äýýä äîîä õàâèðãà, ñóãààð õàòãóóëæ ºâäºõ, äóðøèë ìóóäàõ òýðã¿¿ò ýëýãíèé õàëóóí ºâ÷èí á¿ãäèéã õîöðîîëã¿é àíàãààíà. Õàòóó ¿éëä õ¿÷èëñýíýýñ ýëýã ìóóäàæ õºº øèã áóþó ìóóäñàí öóñòàé Ẻëæèõºä ñàéí ¿ð ä¿íòýé. Àðõè õýòð¿¿ëýí õýðýãëýñýí áîëîí ÿíç á¿ðèéí õîðäëîãîîñ øàëòãààëñàí ºâ÷í¿¿äýä, ÿëàíãóÿà ýëýãíèé àðõàã õóó÷èí ºâ÷èíä ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãëýâýë ìàøèä ñàéí. Ýðäýíèéí ýì õ¿ðòýõ çààâðûí äàãóó õ¿ðòýíý.

84. пäà 2 /äóñààëãà/ (пäà, àð¿ð)

Øàðãàë ºíãºòýé, àíõèëóóí ¿íýðòýé, ýõ¿¿í àìòòàé, òýãø º÷¿¿õýí á¿ëýýí æîð. ÷èõíèé èäýý, ºãºðèéã òàòàæ, õàòãàëãàà, ýâýðøýýëèéã äàðíà. 1 òóíã áóöàëãàæ íýã óäààä 3-9 äóñëààð äóñààæ ºäºðò 2-3 õýðýãëýõ.

85. пäà 6 /ýì/ (пäà, æ¿ð¿ð, ñýìáð¿, áàøàãà, ñ¿ãìýë, áèáëèí)

Öàéâàð íîãîîí ºíãºòýé, ýâã¿é ¿íýðòýé, õàëóóí áàãà çýðýã ýõ¿¿í àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Áîð õÿìàðñàí ºâ÷èí, àìèí ñóäàñ, õîîëîéí õèé õàëóóíûã áîëîâñðóóëàí àðèëãàõ, öàíõ, õýðýõ, Ẻëæèõ, õîäîîäíû àìñàðààð õàòãóóëæ ºâäºõèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé õîîëíû õîéíî, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

86. Ðåãîí ÷èãòàí (Ðåãîí)

Óëààí õ¿ðýí ºíãºòýé, ¿íýð ñóë, ýõ¿¿í àìòòàé, º÷¿¿õýí ñýð¿¿í òºäèé òýãø æîð. Äàðàëò èõñýõ, öóñíû ºâ÷íèéã àíàãààíà. ºäºð, îðîé, óíòàõûí ºìíº èäýýíèé ºìíº, èäýýã øèíãýñýí ¿åä 1-3 òóíã áóöàëãàæ á¿ëýýí óóõ.

87. Ñàíìàí /ýì/ (Àð¿ð, çèäàðãà, çàäü, áàøàãà, æîíø, õàðóöà, ñýìáð¿, áèáëèí, ñ¿ãìýë, ìóõàð öàãààí, ðàíý, íýøèí, öýýíý, çàíãóó, øèíöà, ã¿ðã¿ì, æàö, áðàãøèí, ¿çýì)

Ñààðàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, äàâñëàã õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí òýãø æîð. Ñàìñûí ºâ÷íèéã õîöðîîëã¿é àðèëãàíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé ºìíº, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

88. Ñîæèä /ýì/ (Ñýìáð¿, øèíö, ñ¿ãìýë, áèáëèí, ã¿ðã¿ì, æàìáà, ìóõàð öàãààí, ðàíý, íýøèí, öýýíý, çàíãóó)

Øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, áàãà çýðýã õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Ýñ øèíãýñýí, áýòýã, öàéâàð õàâàí, ñóâàã õàâàí, óñàí õàâàí, Ẻðíèé õ¿éòýí, õºðºí㺠öóâèðàõ, øàð óñ, Ẻð, áýëõ¿¿ñ, äàâñàã øýýñíèé ñ¿âýýð õàòãóóëàõ, õ¿éòýí øàð óñ, õ¿éòýí õýðýõ, íÿñóó, ã¿âäð¿¿, ¿õýð íÿñóó, õ¿éòýí õèéãýýð, õººõ, õ¿éòíýýð áóëèíãàðòàõ, õîðõîé, õ¿éòýí òóëàé òýðã¿¿ò õ¿éòýí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ßëàíãóÿà õîäîîäíû ãàëûã àíàãààæ òóíãàëàãûã îðîíä íü îðóóëæ øàð óñûã ººðèéí îðîíä íü õàòààíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé ºìíº 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ. Íÿí, àä õàâñàðñàí, àìèðëàõàä áýðõòýé ¿åä ×óí 5 íýìáýë Ñî÷óí áîëíî.

89. Ñîðîãçèí 11 /ýì/ (Àãàð, çàäü, íèíøîø, æóãàí, áîéãàð, ð¿äà, àð¿ð, íàãàãýñýð, ëèø, øèíã¿í, áîðö)

Áîð ñààðàë ºíãºòýé, ýâã¿é ¿íýðòýé, ýõ¿¿í àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Ãîëûí õèé äîëãèñîõ, àìèí ñóäàëä õèé îðøñîíûã àíàãààíà. ªã뺺, á¿ðèéä èäýýíèé ºìíº õîéíî õî¸óëàíä, èäýýíèé õîéíî áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð, øèìò ÿñíû øºëººð óóõ.

90. Ñîðîîë 4 /òàí/ (Ñîðîîë, æàæèã, ÷èõýð ºâñ, ìýõýýð)

Öàéâàð ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí àìòëàã àìòòàé, º÷¿¿õýí ñýð¿¿í æîð. Óóøèãíû öóñàí õàëóóí, öýð õîâõðîõã¿é áàéõûã àíàãààíà. ºã뺺, îðîé èäýýíèé õîéíî, èäýýã øèíãýñýí ¿åä 1-3 òóíã óñàíä áóöàëãàæ óóõ.

91. Ñîðîîë 7 /òàí/ (Ñîðîîë-4 + 3-¿ð)

ßãààí ñààðàë ºíãºòýé, ºâºðìºö àðãóóí ¿íýðòýé, ýõ¿¿í àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Óóøèãíû 8 ºâ÷íèéã àëèéã ÿëãàëã¿é àíàãààõ áà òóí íýìáýë öýð ºãºðòýé õîëèëäñîíûã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé, èäýýíèé õîéíî, èäýýã øèíãýñýí ¿åä 1-3 òóíã óñàíä áóöàëãàæ óóõ.

92. Ñ¿ãìýë 3 /òàí/ (Ñ¿ãìýë, ñèðàãàðâî, áèáëèí)

Áîð ñààðàë ºíãºòýé, ýâã¿é ¿íýðòýé, õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Íîéð õóëæèõ, Ẻð áýëõ¿¿ñíèé õ¿éòíèéã àíàãààíà. Îðîé, øºíº èäýýíèé õîéíî, èäýýã øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã óñàíä, ¿õýðèéí ñ¿¿íä áóöàëãàæ óóõ.

93. Ñ¿ãìýë 10 /ýì/ (Ñ¿ãìýë, äîîä 3-¿ð, ëàðüç, ãàæàà, áèáëèí, æàìáà, äýãñðýí, æàìö)

Áîð ñààðàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, äàâñëàã ýõ¿¿í áàãà çýðýã õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Áººðíèé õ¿éòýí ºâ÷èí, äàâñàãíû ÷óëóó, øýýñ õîðèãäîõûã àíàãààíà. ¯¿ð, ºã뺺 õîîëíû ºìíº 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ. Íÿí, àä õàâñàðñàí àìèðëàõàä áýðõòýé ¿åä ×óí 5 íýìáýë Ñ¿ã÷óí áîëíî.

94. Ñýðò¿í 7 /òàí/ (Òàíïðîì, äàãø, ãîæèë, õàð ìîäíû õîëòîñ, ëèäýð, ìàíà, þìä¿æèí)

Íîãîîí ºíãºòýé, ºâºðìºö õóðö ¿íýðòýé, áàãà çýðýã ãàøóóí àìòòàé, º÷¿¿õýí ñýð¿¿í, õýòð¿¿ëáýë õîðòîé æîð. Òàðõèíû õàòãàëãàà, òîëãîéí ºâ÷èí, íóóãäñàí õàëóóí, öýýæèí áèåèéí õàëóóí, ãýìòñýí õàëóóí, õÿìàðñàí õàëóóí, öýýæýýð õàòãàõ, äîîä áèåä áóóñàí õàëóóí, õèéòýé õàâñàðñàí õàëóóí, ç¿ðõíèé õàòãàëãàà, øèíý õóó÷èí íÿíãèéí õàëóóí, õîðûí õàëóóí, öóñíû õàëóóí, Ẻðíèé õýðýõ, õàëóóí ¿ë áîëîâñðîõ, óóøèãíû õàëóóí, öóñ, õèé, õèæèãèéí õàëóóíûã àíàãààíà. ªäºð äóíä, øºíº äóíä èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

95. Ñýðäîã 5 /ýì/ (Ñýðæìÿäàã, ñýìáð¿, ïàãðèë, àð¿ð, áðàãøèí)

Õàð ºíãºòýé, áàãà çýðýã ºìõèé ¿íýðòýé, ýõ¿¿í àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õîäîîä áà ãýäýñíèé øàð, í¿ä øàðëàõûã àíàãààíà. ªäºð, îðîé èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî 1-3 òóíã áóöàëñàí óñààð äàðóóëæ óóõ. Øèæèä 6 íýìáýë Ñýðøè áîëíî.

96. Ñýðäîã 18 /ýì/ (Àð¿ð, áðàãøèí, æîíø, ð¿äà, ìàíà, ¿ñ¿, ñýìáð¿, øèíö, áèáëèí, ÷àöàðãàíà, æàìö, ïîâàðè, ã¿ðã¿ì, æóãàí, ëèø, ñ¿ãìýë, ãàãîë, çàäü)

Áîð øàðãàë ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, õàëóóí èñãýëýí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Áîðûí õàëóóí, õ¿éòýí õàðøèëäàõ, ºâ÷¿¿ õàëóó îðãèõ, èñãýëýí õàëóóí óñààð Ẻëæèõ, áîðûí õàëóóí, õ¿éòíèé íºõöºëººð öàéâàð õàâàí áîëîõ, áîð õàðøèëäàõ, áîëîâñîðñîí ºâ÷èí, öóñ èëæèðñíèéã õóðààíà. Íýâ÷èðñíèéã õóðààíà. Öóñ àëäñàí, èäýý îðîõã¿é Ẻëæèõ çýðýã òîâ÷èëáîîñ õóðìàë ºâ÷èí áîðûí ÿçãóóð ñàðíèñàí, äýëãýðñýí õóéëàðñàí á¿ãäèéã äàðíà. ªäºð, îðîé èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî, 1-3 òóíãáóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

97. Ñýðøè /ýì/ (Ìàíà, ãàæà, àð¿ð, æóìç, õóæèð, æîíø, ñýðäîã àð¿ð, ñýìáð¿, ñýðæ ìÿäàã, áðàãøèí, ïàãðèë)

Õîäîîä ãýäýñíèé øàð, í¿ä øàðëàõ, øèíý õóó÷èí ýñ øèíãýõ, õîð, öàíõ, áàäãàí, õîîñîí õàëóóí, óðóó àðèëãàã÷ õèéí ìºð áóðóóäñàíûã àðèëãàíà. ªã뺺, ºäºð õîîëíû ºìíº, äóíä 1-2 òóíã áóöàëñàí óñààð äàðóóëæ óóõ.

98. Ñýðâî ä¿íæîð /ýì/ (Þíâà, ÷èõýð ºâñ, ïîâàðè, áèáëèí, áîéãàð, æ¿ð¿ð, ñ¿ãìýë)

Øàð ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, áàãà çýðýã àìòëàã õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Ýð áýëãèéí ºâäºëò, äóñàë öóâèðàõ, øýýñ õîðèãäîõûã àíàãààíà. ¯¿ð, ºã뺺 èäýýíèé ºìíº, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

99. Ñýìáýð¿ã¿íäý /ýì/ (Ñýìáð¿,øèíö,ñ¿ãìýë,áèáëèí,ã¿ðã¿ì,áðèãà,äýãä,¿ñ¿,þìä¿æèí,õîíëèí,áðàãøèí, áàíçäî)

Øàð íîãîîí ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, àìòëàã ýõ¿¿í àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Áàäãàí áîð, õîäîîäíû ºâ÷èí ýñ øèíãýñýí, õàâàí, äîîä áèåèéí õ¿éòýí, ç¿ðõíèé õèéã àíàãààíà. ªã뺺 õîîëíû ºìíº, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

100. Òàãäàí îíáî /òàí/ (Ãàà, åðìà, çàíãóó, æàìáà)

Öàéâàð íîãîîí ºíãºòýé, ýõ¿¿í àìòòàé, àíõèëóóí ¿íýðòýé, ñýð¿¿í æîð. Ýìýãòýéí öóñàí áýòãèéã õººõ 纺ëºí æîð áîëíî. ªã뺺 õîîëíû ºìíº, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

101. Òàãò¿ã 4 /òàí/ (Áàøàãà, àð¿ð, õîíëèí, äýãä)

Íîãîîí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, áàãà çýðýã ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Õàíàõ øààðäëàãàòàé áîëîâ÷ õàíàæ áîëîõã¿é òîõèîëäîëä õýðýãëýíý. ªäºð äóíä, øºíº äóíä èäýý øèíãýñýí ¿åä áóöàëãàæ õºð㺺ä óóõ, äýâòýýæ óóõ.

102. Òàã÷ýíæîìáèéäîðæ /ýì/ (Äîìòè, ã¿ðã¿ì, æ¿ð¿ð, çîä, ñîðîîë, æàæèã, õèðñíèé ýâýð, ãèâàí, õîíëèí, þìä¿æèí, áðàãøèí, öàë, ÷èõýð ºâñ)

Áîð õ¿ðýí ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, àìòëàã àìòòàé. Öóñààð Ẻëæèõ, óëààíààð ñóóëãàõ, ýìýãòýéí ñàðûí òýìäýã èõäýõ, äîòîð öóñ ñ¿âýýð öóâèðàõûã àíàãààíà. ªäºð, îðîé èäýýíèé ºìíº, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí óñààð äàðóóëæ óóõ.

103. Òàãøèãäîðæïàëàì /ýì/ ()

Õ¿ðýí áîð ºíãºòýé, ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, 26 íàéðëàãà á¿õèé ñýð¿¿í æîð. Ýìýãòýéí öóñíààñ øàëòãààëñàí ýìãýã¿¿ä, öóñàí áýòýã, ñàðûí õèð ºâäºëòòýé èðýõ, òîãòâîðã¿é áàéõ, àëäàãäàõ çýðãèéã àíàãààíà. ªäºð, îðîé èäýýíèé ºìíº, èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí óñààð äàðóóëæ óóõ.

104. Òàí÷ýí 25 /òàí/ (ÿðã¿ì, 3-¿ð, ìàíà, äýãä, æèëæ îíáî, õîíëèí, áîíãàð, ¿ñ¿, áàðáàäà, ë¿ãìèã, åìîíãàðâî, ñýðæìÿäîã, îéì, ãàíãà, óäâàë, áàøàãà, áðèÿíã¿, áðàãøèí, ñýìáð¿, ñ¿ãìýë, ñýÿâ)

Àëàãëàñàí óëáàð íîãîîí ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, àìòëàã ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Õîð, áîð, õóó÷èðñàí õàëóóí, ñàðíèñàíûã õóðààæ ìàõáîäèéí õàëóóí õ¿éòíèéã òýãøèòãýæ äóðøëûã íýýíý. Õèéä õîðëîëã¿é áàäãàí, øàðûã àðèëãàíà. ªã뺺, ºäºð, îðîé èäýýíèé ºìíº, õîéíî, ºìíº õîéíî õî¸óëàíä 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ á¿ðæ óóõ.

105. Òàíïðîì 7 /òàí/ (Òàíïðîì, ëàíòàíç, çèäàðãà, æèäàíãà, øèíã¿í, ìàð¿çý, ã¿ã¿ë)

Õ¿ðýí øàðãàë ºíãºòýé, ºìõèé ¿íýðòýé, ýõ¿¿í õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õîøíîãîíû ã¿âäð¿¿, ýëýãíèé õ¿éòýí, õîðõîéí ºâ÷èí, ¿õýð íÿñóó, íÿí õîðõîéã íÿäëàæ, õîäîîäíû èë÷èéã ¿¿ñãýæ, ñàâäàãûí õîðëîë õàð ç¿ãèéí ñààä òîòãîðûã àðèëãàíà. ªäºð, îðîé èäýýíèé ºìíº áóöàëãàæ óóõ.

106. Òèéøàë /òàí/ (Ø¿ãöýð, äýãä, óëààí ãî¸î, ëèäýð, öàãààí 캺ã)

Íîãîîí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Øàð, õàëóóíû òóóëãà áîëíî. ªã뺺, ºäºð, ºâ÷èí áîññîí ¿åä ºëºí, èäýý øèíãýñýí ¿åä áóöàëãàæ óóõ.

107. Òè÷ý 7 /ýì/ (Äîìòè, ñýðæìÿäîã, ä¿ãìîí¿í, ìýõýýð, áîíãàð, áàëèãà, ðåãîí)

Ñààðàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, º÷¿¿õýí ãàøóóí, ýõ¿¿í àìòòàé. Ãýäýñ, îëãîé ãýìòýæ áýðòñýí, öóñ øàðààñ áîëñîí õàëóóí, ñóóëãà ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªäºð èäýýíèé ºìíº ýñâýë öàãã¿é áóöàëñàí óñàíä 1-2 òóíã äàðóóëæ óóõ, á¿ðæ óóõ.

108. Òóéïëàí 7 /òàí/ (òóéïëàí, )

Ñàðààí øàð ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í òºäèé æîð. Öóñíû ãýìýýð òîëãîé ºâäºõ, õîîëîé õààãäàõ, õàìàð õàâäàõ, í¿¿ðýíä ã¿âäð¿¿ ãàðàõ, õàìðààñ ¿ðãýëæ öóñ ãàðàõ çýðýã öóñíû ãýìèéã àðèëãàíà. ªäºð äóíä, øºíº äóíä èäýý øèíãýñýí ¿åä áóöàëãàæ õºðãºæ óóõ.

109. ¯ë÷¿ 18 /ýì/ (̺íãºí óñ, õ¿õýð, æóãàí, ã¿ðã¿ì, çàäü, ëèø, ñ¿ãìýë, ãàãîë, áîéãàð, òàëãàäîðæ, ñîìàðàíç, àð¿ð, øóäàã, ð¿äà, ìàí÷èí, ëàðüç, ã¿ã¿ë, ãèâàí)

Áîð øàðãàë ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, àìòëàã ýõ¿¿í àìòòàé, õýòð¿¿ëæ õýðýãëýâýë õîðòîé, øàð óñíû º÷¿¿õýí ñýð¿¿í æîð. Õóëãàíà ÿð, øàð óñíû ºâ÷èí, óÿìàí ºâ÷èí áîëîí äýâ ò¿éòãýðèéã àðèëãàíà. ªã뺺, ºäºð, îðîé èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî 1-2 òóíã áóöàëñàí óñààð. Ñýíäýí ÷èãòàíãààð äàðóóëæ óóõ.

110. Öàëãàð 7 /ýì/ (Öàëãàð, õºõ òîîñãî, öàðâàí, áàíæèíãàðâî, ìàí÷èí, ã¿ã¿ë, äàãø, æàö, áàøàãà)

Öàéâàð ñààðàë íîãîîí ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, ãàøóóí àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Õîîëîé õààãäàõ, øàðõ õàâäàõûã àíàãààíà. ªäºð èäýý øèíãýñýí ¿åä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

111. Öºñíèé òóóëãà /ýì/ (Æóìç, àð¿ð, äàíðîã)

Øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, àìòëàã àìòòàé, òóóëãàõ ñýð¿¿í æîð. Öºñíèé ºâ÷íèéã òóóëãàí ãàðãàíà. ªã뺺, ºäºð ºëºí, èäýý øèíãýñýí ¿åä 2 òóíã áóöàëñàí óñààð äàðóóëæ óóõ.

112. ×óí 5 /ýì/ (Àð¿ð, ëàðüç, ìàí÷èí, øóäàã, ðóäà)

Öàéâàð øàð ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õîäîîä óðâàõ, õîðõîéí ºâ÷èí, íÿí, õàòãàëãàà, ñàõóó, áîîì, ÿëàíãóÿà øàð óñ, õóëãàíà ÿðûã àíàãààíà. ªã뺺, ºäºð, îðîé èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî 1-2 òóíã, 3-5-7 ¿ðëèéã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

113. ׿ñýð ìàí ñ¿ì /òàí/ (Áîéãàð, òàëãàäîðæ, ñîìàðàíç)

Ñààðàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, áàãà çýðýã ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé. Øàð óñíû ºâ÷èí, àðüñíû ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî1-3 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

114. ׿ñýð ãýìòàí 9 /òàí/ (׿ñýðìàíñ¿ì + 3-¿ð, ëèäýð, ñýíäýí, øàð ìîä)

Øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðã¿é, ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, º÷¿¿õýí ñýð¿¿í æîð. Öóñ øàð óñíû íºõöºëººð ãèø¿¿í õàâäàõ, øàðõ, íÿñóó, øàðûí õàëóóí, õèæãèéí õàíèàä, ãèø¿¿í ¿åñýä øàð óñ îðøñîíûã àíàãààíà. Òîâ÷èëáîîñ øàð óñ, öàéâàð õàâàí, ñóâàã õàâàí, óñàí õàâàí çýðãèéã ººð ººðèéíõ íü îðîíä õàòààíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé ºìíº, äóíä, õîéíî 1-3 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

115. Øèæèä 6 /ýì/ (Àð¿ð, öàãààí ãàà, æóìç, æîíø, õóæèð, ìàíà)

Öàéâàð øàð ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, äàâñëàã õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Øèæèä ãàðáî 6-ñ Æàìöíû îðîíä Æîíø îðäãîîðîî ÿëãààòàé. Øèíý õóó÷èí ýñ øèíãýñýí ºâ÷èí, õîð, öàíõ, áàäãàí, õîîñîí õàëóóí, ãàëûí èë÷ áóóðàõ, ºòãºí õàòàõ, õýõð¿¿ëýõ, óðóó àðèëãàã÷ õèéí ìºð äýýø óðâàñàí, îëãîéí õîðõîé ºâ÷íèéã àíàãààíà. Àðõàã ºâ÷èíä èë¿¿ òóñòàé. ªã뺺, îðîé èäýýíèé äóíä, õîéíî, ºìíº õîéíî õî¸óëàíä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

116. Øèæèä ãàðáî 6 /ýì/ (Àð¿ð, öàãààí ãàà, æóìç, æàìö, õóæèð, ìàíà)

Öàéâàð øàðãàë ºíãºòýé, ñîäîí ¿íýðòýé, äàâñëàã õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Øèíý õóó÷èí ýñ øèíãýñýí ºâ÷èí, õîð, öàíõ, áàäãàí, õîîñîí õàëóóí, ãàëûí èë÷ áóóðàõ, ºòãºí õàòàõ, õýõð¿¿ëýõ, óðóó àðèëãàã÷ õèéí ìºð äýýø óðâàñàí, îëãîéí õîðõîé ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé äóíä, õîéíî, ºìíº õîéíî õî¸óëàíä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

117. Øèæèä 11 /ýì/ (øèæèä6/Ìàíà, ãàæàà, àð¿ð, æóìç, æîíø öàä¿ë, õóæèð/, ÷àöàðãàíà, ìîãîéí ìàõ, æàö, äýãñðýí, îëîìñîé)

Øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, äàâñëàã ãàøóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Ýìýãòýéí ºâ÷èí, öóñàí áýòýã õóéëàðàõûã ýâäýíý. ßëàíãóÿà òºðñíèé äàðààõ õîðõîéí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé èäýý øèíãýñýí ¿åä áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

118. Øèìøèí 6 /ýì/ (Æóìç, ð¿äà, ÷àöàðãàíà, ñýöà, ãàæà, õóæèð)

Áîð ñààðàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, äàâñëàã ãàøóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Ýìýãòýéí õàëóóí, õ¿éòýí àëèíä ÷ ÿëàíãóÿà ýìýãòýé öóñ á¿ðýëäñýí, õèé á¿ðýëäñýí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ¯¿ð, ºã뺺, ºäºð ºëºí, èäýýíèé ºìíº 1-3 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

119. Øèð¿ /ýì/ (øèæèä-6 + ð¿äà-6)

Öàéâàð øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, äàâñëàã ãàøóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Øèìøèí 6 + пäà 6 áîëíî. Õîîñîí õàëóóí, ãàëûí èë÷ áóóðàõ, ºòãºí õàòàõ, õýõð¿¿ëýõ, óðóó àðèëãàã÷ õèéí ìºð äýýø óðâàñàí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé èäýýíèé äóíä, õîéíî, ºìíº õîéíî õî¸óëàíä 1-2 òóíã áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

120. Ø¿ð 25 /ýðäíèéí ýì/ (Ø¿ð, ñóâä, õîðîîñ ÿëãàñàí îþó, íîìèí, ã¿ðã¿ì, çàäü, äýãä çýðýã îðíî)

Õ¿íäýýð òàðõè òîëãîé ºâäºõ, óõààí àëäàõ, ñàà ºâ÷èí, õîðäñîíîîñ, ìýäðýëèéí ñóäàñíû ¿ðýâñýëýýñ, óæèã àðõàã ºâ÷í¿¿äýýñ øàëòãààëñàí ìýäðýëèéí õÿìðàëóóä òóõàéëáàë áèåý õºäºëãºæ ÷àäàõã¿é õºøñºí, óõààí ñàíàà îéãîî àëäàõ ¿åä, öàãààí ñóäëûí ºâ÷èí, òàðõèíû õàòãàëãàà, òîëãîé ýðãýõ, øèë õºøèõ, øèëýý äýýø äîîø õºäºëãºõºä áýðõ áîëîõ, ìàíàð÷ á¿ðõýõ, ýëýãíèé õàëóóí, ñóäàñíû õàëóóí, õîðûí õàëóóí, ñóäàñíû ¿éë àæèëëàãàà ìóóäñàíààð ñàíàìæ ìóóäàí ìàíàðàõ, ìýäðýìæ ìóóäàæ, ñýòãýë àìàðã¿é áîëîõ, í¿ä àì ìóðóéõ, ýðõòýí õÿìðàõ, ìýñ áîëîí þìàíä öîõèãäîæ, þìíààñ óíàñíààñ áîëæ ñóäàñ òàñàðñàí, ãàð õºë áàäàéð÷ áèå ÷è÷ðýõ, ýâõðýõ, õºøèõ, àòèðàõ, òàë áèå ìýäýý àëäàõ ãýõ ìýò ñóäàñíû àíàãààõàä áýðõ ºâ÷í¿¿äýä íýí ñàéí. Ýð¿¿ë õ¿í ýíý ýìèéã ìýäðýëèéí õÿìðàëààñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð õààÿà õýðýãëýæ áîëíî. Ýðäýíèéí ýì õ¿ðòýõ çààâðûí äàãóó õ¿ðòýíý.

120. Þíâà 4 /òàí/ (Þíâà, øàð ìîä, æ¿ð¿ð, ñýìà)

Òîä øàð ºíãºòýé, ñýíãýíýñýí ¿íýðòýé, áàãà çýðýã ãàøóóí ýõ¿¿í àìòòàé, òýãø æîð. Øèæèí, äàâñàã Ẻðíèé íÿí, øàð óñ, äóñàë öóâèðàõûã àíàãààíà. ¯¿ð, ºã뺺 èäýýíèé ºìíº 1-2 òóíã áóöàëãàæ óóõ.

121. Þíâà 5 /ýì/ (þíâà, )

Óëààí øàðãàë ºíãºòýé, ñóëõàí àíõèëàì ¿íýðòýé, õýë öîðãèñîí ýõ¿¿í äàâñëàã àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õàìóó, íÿñóó, ¿õýð íÿñóó, ã¿âäð¿¿ çýðýã àðüñíû ºâ÷íèé ¿åä ò¿ðõýæ õýðýãëýíý.

122. Þðèë 13 /ýì/ (þðèë,)

Õàð ñààðàë ºíãºòýé, àíõèëàì ¿íýðòýé, áàãà çýðýã ãàøóóí õàëóóí àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Áîðûí ºâ÷èí, áîð õàðøèëäñàí, ýñ øèíãýñýí, öàíõ, ãýäýñ îëãîéí öóñ áàäãàí õàâñàðñàí ºâ÷èí, õîäîîäíû øàðõ, ãýäýñ îëãîéí õèé öóñ õÿìàðñàí ºâ÷íèéã àíàãààíà. ªã뺺, îðîé èäýý øèíãýñýí ¿åä áóöàëñàí á¿ëýýí óñààð äàðóóëæ óóõ.

123. Þòîãòàíìàð /òàí/ (Óëààí çàíäàí, çîä, áðèìîã, æàæèã, ìàíûí ¿íäýñ, ëèäýð, ãàæàà, ãàíäèãàð, þìä¿æèí, õîíëèí)

Õ¿ðýí øàðãàë ºíãºòýé, ºâºðìºö ¿íýðòýé, áàãà çýðýã àìòëàã ýõ¿¿í àìòòàé, ñýð¿¿í æîð. Öóñíû äàðàëò èõäýõ, öóñàðõàã ýìçýãøèëä ñàéí íºëººòýé. ¯¿ð, ºäºð, á¿ðèéí öàãò èäýýíèé õîéíî, èäýý øèíãýñýí õîéíî 1-2 òóíã áóöàëãàæ õºðãºæ óóõ.

124. ßìàëà 3 /òàòëàãà/ ()

Øàðãàë ºíãºòýé, õóðö ¿íýðòýé, àìòëàã õàëóóí ýõ¿¿í àìòòàé, á¿ëýýí æîð. Õàìðûí ºãºð öóâèðàõ, òàðõèíû ÿì ºâ÷íèéã àðèëãàíà. Õàìàðò áàãà õýìæýýãýýð /0.1-0.2 ãð áóþó õººðºãíèé õàëáàãààð/ ºäºðò ãóðâàí óäàà òàòíà.

125. Ñðèìàí 5 /Òàí/ (æèäàíãà-150ãð, ìàðóçý-100ãð, ñîìàðàíç-70ãð, ñàðìèñ-80ãð, ëàðüç-1ãð)

Õîðõîé, íÿíä

Ýðäíèéí ¿ðýë¿¿äèéã õýðýãëýõ çààâàð: Îðîé îðîíäîî îðîõûí ºìíº ¿ðýëèéã ïëàñòìàññàí õàéðöàãíààñ ãàðãàæ óóòíààñ ãàðãàëã¿é àÿãàíä íóõàæ, ãýðýë ¿ç¿¿ëýëã¿é óóòíààñ ãàðãàí, áóöàëñàí õàëóóí áàãà çýðãèéí óñòàé àÿãàíä õèéæ ãýðýë îðîõã¿é òàãëàæ õîíóóëíà. ªã뺺 ýðòëýí 4-5 öàãèéí ¿åä ãýðýëã¿é îð÷èíä àÿãàíä áàéãàà ç¿éëèéã ÿäàì õóðóóãààð õóòãààä óóíà. Óóõûí ºìíº Îòî÷ Ìàíàë Áóðõàíû òàðíè “Äàòàÿàòà óì áèõààíçå áèõààíçå ìàõà áèõààíçå áèõààíçå ðàçà ñàìóä ãàòå ñóóõàà”-ã 7 óäàà äàâòàí óíøààä ìºí Æàíðàéñàã áóðõàíû ç¿ðõýí òàðíè “Óì Ìà Íè Áàä Ìå Õóì”-ã áîëîìæèéí òîîãîîð äàâòàí óíøèíà. Ýìèéã óóñíû õîéíîîñ íýã àÿãà õàëóóí á¿ëýýí, áóöàëñàí óñ óóíà. Îðîíäîî îðæ ñàéí õó÷èæ õýâòýýä óíòàæ àìðàíà. Ýíýõ¿¿ ýðäíèéí ¿ðýëèéã ÿàðàëòàéãààñ áóñàä ¿åä á¿òýí ñàðòàé ýñâýë ñàðûí ýõýýð óóâàë òîõèðîìæòîé.

Õîðèãëîõ, àíõààðàõ ç¿éëñ: Ýì óóõûí ºìíº, äàðàà íü õóó÷èí íîãîî, õóðøñàí õ¿íñ, ìàõ, çàãàñ, ºíäºã, ò¿¿õèé æèìñ, öàãààí öóó, ãàøèëñàí, èññýí èäýý çýðãèéã õîðèãëîõ. Ñîãòóóðóóëàõ óíäààíû ç¿éë óóõûã õîðèãëîíî. Õ¿÷ øàâõñàí àæèë, ºäðèéí óíòëàãà, ýð ýìèéí áýëãèéí àæèë, õ¿éòýí óñàíä íîðîõ, æèíäýõèéã õîðèãëîíî. Ýðäíèéí ýìòýé öóã íýãýí ºäºðò îíäîî ýì óóõã¿é áàéõ. Áîëâîë 7 õîíîã, á¿ð ÿäàõäàà 3 õîíîã õîðèãèéã äàãàõ øààðäëàãàòàé.